Северная Америка
Shimoliy Amerika haqida umumiy ma`lumot
-
Asosiy xususiyatlari
Dunyodagi eng katta oroli bor materik (Grenlandiya, 2,1 mln km kv.), eng katta arxipelag shu materikda (Kanada Arktikasi), eng chuqur darasi (Kolorado kanyoni 2 km ga yaqin, uzunligi 320 km), eng uzun g‘ori (Flint-Mamont, 500 km), eng go‘zal va maftunkor sharsharasi bor (Niagara, bir yilda 10 mln sayyoh keladi), eng baland suv qalqishi bo‘ladi (Fandi qo‘ltig‘i, 18 metr).
-
Geografik o'rni
Shimoliy Amerika G‘arbiy va Shimoliy yarimsharlarda joylashgan. U boshqa materiklarga nisbatan Qutb tomon uzoq cho‘zilgan. Materikning shakli Janubiy Amerika singari uchburchakni eslatadi. Kattaligi jihatidan uchinchi o‘rinda turadi. Materik qirg‘oqlarini 3 ta okean suvlari yuvib turadi. Janubda Panama bo‘yni orqali (eng tor joyi 48 km) Janubiy Amerika bilan tutashgan..
-
O'rganilishi
Janubiy Amerika hududiga nisbatan Shimoliy Amerika yevropaliklarga ancha oldin ma'lum bo‘lgan. X asrning oxirida norman Erik Rauda (Malla) Grenlandiyani, materikning shimoli-sharqiy qismini o‘rgandi. Jon Kabot Nyufaundlend orolini va Labrador yarimoroli qirg‘oqlarini kashf etdi. XVII asrda G.Gudzon, A.Makenzi va boshqalar materikning sharqiy va shimoliy qismlarini o‘rganishdi.
S himoliy Amerika bilan Yevrosiyo qadimgi Lavraziya quruqligining tarkibiy qismi bo‘lgan. Mezozoy erasining boshlarida Shimoliy Amerika Yevrosiyodan ajralgan. So‘nggi 1 mln yil davomida Yevrosiyo bilan Shimoliy Amerika bir-biridan 40 km masofa uzoqlashgan.
J anubiy Amerika hududiga nisbatan Shimoliy Amerika yevropaliklarga ancha oldin ma'lum bo‘lgan. X asrning oxirida norman Erik Rauda (Malla) Grenlandiyani, materikning shimoli-sharqiy qismini o‘rgandi. Jon Kabot Nyufaundlend orolini va Labrador yarimoroli qirg‘oqlarini kashf etdi.
T og‘li qismidagi Kordilyera, uning sharqidagi Qoyali tog‘lar asosiy tog‘ tizimlaridir. Materikning eng baland nuqtasi Mak-Kinli cho‘qqisi (6194 m), eng past nuqtasi Ajal vodiysi (-86 m) ham tog‘ mintaqasida joylashgan.
- Maydoni (orollar bilan birga) - 24365 000 kv.km
- Orollar maydoni - 3 890 000 kv.km
- Materik qirg'oqlarining uzunligi - 60 000 km
- Dengiz sathidan o'rtacha balandlik - 720 metr
- Dengiz sathidan eng yuqori balandlik - Mak-Kinli t. (AQSh) 6194 metr
- Dengiz sathidan eng past balandlik - Ajal vodiysi (AQSh) -86 metr
- Eng shimoliy nuqta - Merchison burni (Kanada)
- Eng shimoliy nuqta koordinatasi - 71 daraja 50' sh.k. 94 daraja 45' g'.uz.
- Eng janubiy nuqta - Maryato burni (Panama)
- Eng janubiy nuqta koordinatasi - 7 daraja 12' sh.k. 80 daraja 52' g'.uz.
- Eng g'arbiy nuqta - Uels Shahzodasi burni (AQSh)
- Eng g'arbiy nuqta koordinatasi - 65 daraja 35' sh.k. 168 daraja 05' g'.uz.
- Eng sharqiy nuqta - Sent-Charlz burni (Kanada)
- Eng sharqiy nuqta koordinatasi - 52 daraja 24' sh.k. 55 daraja 40' g'.uz.
- Dengizlari: Baffin, Bering, Bofort.
- Bo'g'izlar: Shelexov, Bering, Devis, Gudzon, Foks
- Qo'ltiq: Meksika, Gudzon, Alyaska, Kaliforniya, Fandi.
- Yarimorollar: Labrador, Alyaska, Yukatan, Florida
- Tekisliklar: Buyuk, Markaziy
- Pasttekisliklar: Atlantkabo'yi, Meksikabo'yi, Missisipi
- Botiqlar: Ajal vodiysi, Katta Kanyon, Mamont g'ori
- Oqimlar: Golfstrim, Labrador, Antil, Kaliforniya, Alyaska.
- Eng uzoq umr ko'ruvchi daraxt-Sekvoyya (5 ming yil).
- Eng baland suv ko'tarilishi - Fandi qo'ltig'i (balandligi 18 m).
- Eng katta dara - Kolorado (uzunligi 320 km).
- Eng uzun g'or - AQSH, Flint-Mamont g'ori (uzunligi 565 km).
- Eng uzoqqa uchuvchi qush - Monarx (4000 km).
- Qirg'og'i yo'q dengiz - Sargasso.
- Eng katta baliq - Kit-akula (14 metr, 12 tonna).
- Eng katta kaktus - Saguaro (24 metr).
- Eng kuchli shamol elektr stansiyasi - AQSHda qurilgan (3000 kVt/soat).
Daryolar
| Nomi | Uzunligi, km | Havzasining maydoni, ming kv.km |
|---|---|---|
| Misisipi (Missuri bilan) | 6 019 | 3 268 |
| Makkenzi (Atabaska bilan) | 5 472 | 1 800 |
| San Lavrentiy | 3 057 | 1 269 |
| Rio-Grande | 3 033 | 570 |
| Yukon | 2 897 | 855 |
| Nelson | 2 574 | 1 070 |
| Kolorado | 2 333 | 635 |
| Kolumbiya | 1 953 | 669 |
| Cherchell | 1609 | 281 |
Tog' cho'qqilari
| Nomlanishi | Tog` tizimi, hududi | Dengiz sathidan balandligi, metr |
|---|---|---|
| Mak-Kinli | Alyaska | 6 193 |
| Logan | Alyaska | 6 050 |
| Avliyo Ili | Alyaska | 5 488 |
| Uintni | Serra-Nevada | 4 418 |
|
Elbert |
Qoyali tog`lar | 4 399 |
| Penya-Nevada | Sharqiy Serra-Madre | 4 054 |
| Uoddington | Qirg'oq tizmasi | 4 042 |
| Robson | Qoyali tog'lar | 3 954 |
| Chorreras | G'arbiy Serra-Madre | 3 150 |
| Mayklson |
Bruks tizmasi |
2 816 |
| Mitchell | Appalachi | 2037 |
Vulqonlar
| Nomlanishi | Joylashgan hududi | Dengiz sathidan balandligi, metr |
|---|---|---|
| Orisaba | Meksika | 5 747 |
| Popokatepetl | Meksika | 5 452 |
| Sanford | Alyaska | 4 939 |
| Reynir | Kaskad tog'lari | 4 392 |
| Shasta | Kaskad tog'lari | 4 317 |
| Taxumulko | Gvatemala | 4 217 |
| Irasu | Kosta-Rika | 3 432 |
| Xud | Kaskad tog'lari | 3 427 |
| Lassen-Pik | Serra-Nevada | 3 187 |
| Iliamna | Alyaska | 3 075 |
| Shishaldina | Unimak oroli | 2 860 |
| Katmay | Alyaska | 2 047 |
Orollar
| Nomi | Maydoni, kv.km | Nomi | Maydoni, km.kv |
|---|---|---|---|
| Grenlandiya | 2 176 000 | Vankuver | 32 100 |
| Baffin Yeri | 519 000 | Somerset | 24 300 |
| Viktoriya | 213 800 | Aleut | 17 666 |
| Elsmir | 202 700 | Prins-Patrik | 15 800 |
| Nyufaundlend | 111 000 | Bagam | 11 400 |
| Kuba | 105 007 | Yamayka | 11 100 |
| Gaiti | 77 200 | Keyp-Breton | 10 300 |
| Banks | 69 900 | Qirolicha Sharlotta | 10 282 |
| Devon | 56 400 | Kadyak | 9 515 |
| Sautgemton | 44 149 | Puerto-Riko | 8 900 |
| Melvill | 42 100 | Antikosti | 7 880 |
| Aleksandr arx. | 36 800 | Avliyo Lavrentiy | 4 900 |
| Aksel-Xeyberg | 34 400 | Gvadelupa | 1 779 |
| Shaxzoda Uels | 33 338 | Martinika | 1 110 |
Qiziqarli ma`lumot va savol-javoblar
- Eng qalin qor qor 11,5 metr, 1911-yil mart oyida Kaliforniyada kuzatilgan.
- Eng kuchli shamol 1934-yil 12-aprelda Vashington tog'ida (41,6 m/sek) kuzatilgan.
- To'fon, tornado shamollari materikning janubi-sharqiy hududlariga katta talofat keltiradi.
- Quyoshli kunlar eng ko'p bo'ladigan joy - Arizona shtatidagi Yuma degan joyda. Bu yerda yilning 95 foizi quyoshli kunlardan iborat.
-Shimoliy Amerikada 6 ta iqlim mintaqasi tarkib topgan. Bular: arktika, subarktika, mo'tadil subtropik, tropik va subekvatorial.
- Subtropik tog' o'rmonlarida balandligi 100 metr, diametri 9 metr keladigan sekvoyya daraxti o'sadi.
- Meksika tog'ligining asosiy o'simligi - kaktuslar hisoblanadi.
- Shimoliy Amerikada 50 dan ortiq milliy bog'lar bor. Ular ichida eng yiriklari: "Shimoli-G'arbiy Grenlandiya" milliy bog'i, Buyuk Kanyon, Sekvoyya, Mamont g'ori, Ajal vodiysi, "Yellouston" bog'i.
- Shimoliy Amerikaga aholining ko'chib kelishi bundan 2000-3000 yil oldin boshlangan.
- Materik qovoq, makkajo'xori, dukkaklilar vatanidir.
- Kanada Arktikasida eskimoslar yashaydi. Ular jami 60 000 kishi qolgan bo'lib, o'zlarini induistlar deyishadi. Ular qishda qordan uy (igla) yasashadi.
- Shimoliy Amerikada 15 mln hindular yashaydi.
- Niagara sharsharasini tomosha qilish uchun har yili bu yerga 10 mln. sayyoh keladi.
- Yerning shimoliy magnit qutbi -Baters orolida.
- Kanada hududining 50 foizi o'rmonlar bilan band.
- Eng baland sharshara - Yosemed (Mersed daryosida) - 757 metr.
- Eng katta kaktus - Saguuaro, balandligi 24 metrga boradi.
- Burama shoxli antilopa - eng tez chopadigan hayvon.
- Eng og'ir zaharli ilon - chinqiroq ilon bo'lib uning og'irligi 15 kg gacha boradi.
- Kordelyera tog'larida o'ziga xos hayvon - qalin junli qor echkisi yashaydi.
- Shimoliy Amerikadagi eng katta davlat - Kanada bo'lib, yer maydoni 10 mln.kv.km.
- Kanadada dunyoda eng katta "Vud Baffalo" milliy bog'i tashkil etilgan. Bu yerda bizonlar himoya qilinadi.
- Kolorado daryosida eng katta kanyon hosil bo'lgan. Bu tor va tik qirg'oqli jarlikning uzunligi 350 km, eni 6-28 km ga, chuqurligi 1,0 km gacha boradi. Bu yerda har yili 2 mln sayyoh keladi.
- Iliq oqim qaysi qo'ltiqdan boshlanadi? Meksika qo'ltig'i.
- Qaysi qo'ltiq suvlari Labrador yarimorolining qirg'oqlarini yuvib turadi? Gudzon.
- Kolorado daryosi o'z suvini qaysi qo'ltiqqa quyadi? Kaliforniya qo'ltig'i.
- Dengizchilar qaysi qo'ltiqni ko'pincha «Muz solingan qop» deb ataydi? Gudzon qo'ltig'i.
- Qaysi qo'ltiq suvlari Florida yarimoroli qirg'oqlarini yuvib turadi? Meksika qo'ltig'i.
- Qaysi qo'ltiq obrazli qilib «qaynoq tova» deb ataladi? Meksika qo'ltig'i.
- Qaysi qo'ltiq Tinch okeanining bir qismi hisoblanadi? Kaliforniya qo'ltig'i.
- Labrador yarimoroli qaysi qo'ltiqdan sharqda joylashgan? Gudzon qo'ltig'i.
- Qaysi qo'ltiq suvlari Kuba mamlakati qirg'oqlarini yuvib turadi? Meksika qo'ltig'i
- Daryo oqiziqlaridan tarkib topgan tekislik- Missisipi tekisligi.
- Ko'hna va juda yemirilgan tog'lar - Appalachi tog'i.
- 4000 km dan ortiq masofaga keng yoyilib cho'zilgan tekislik - Buyuk tekislik.
- Orasida Katta havza joylashgan tog' - Kordilyera tog'i.
- Qadimgi muzlik gil va toshlarni qoldirgan tekisliklar - Markaziy tekislik.
- So'nmagan vulkanlari bor tog'lar- Kordilyera tog'i.
- Neft bilan tabiiy gaz qazib olinadigan tekislik – Missisipi tekisligi.
- Janubiy qismi lyoss bilan qoplangan tekislik - Markaziy tekislik.
- Baland tizmalari ko'p yillik qor va katta-katta muzliklar bilan qoplangan tog' - Kordilyera tog'i.
- Yonbag'irlari yotiq (qiya), tog' tepalari yassi va keng vodiylari bor tog'lar- Appalachi.
- Qaysi daryo bahaybat kanyon hosil qiladi? Kolorado daryosi.
- Qaysi daryo Buyuk ko'llar suvini Atlantika okeaniga olib kelib quyadi? San Lavrentiya.
- Qaysi daryo hindular tilida «guldurovchi suv» deb ataladi? Niagara daryosi.
- Qaysi daryo hindular tilida «serloyqa daryo» deb ataladi? Missuri.
- Qaysi daryo Shimoliy Amerikada eng katta? Missisipi daryosi.
- Qaysi daryo eng katta delta hosil qiladi? Missisipi.
- Qaysi daryo Eri va Ontario ko'llarini tutashtirib turadi? Niagara daryosi.
- Qaysi daryo Kalifomiya qo'ltig'iga quyiladi? Kolorado.
- Qaysi daryo Meksika qo'ltig'iga quyiladi? Missisipi.
- Qaysi daryo hindular tilida «katta daryo» deb ataladi? Missisipi.
- Qaysi daryo uzunligiga ko'ra o'zi kelib quyiladigan daryodan katta? Missuri.
- Qaysi daryo deltasi qo'ltiqqa yiliga 100 m kirib boradi? Missisipi.
ДРУГИЕ СТАТИСТИЧЕСКИЕ ИНФОРМАЦИИ
-
Afrika
Dunyo statistikasisi -
Shimoliy Amerika
Dunyo statistikasisi -
Antarktida
Dunyo statistikasisi -
Avstraliya va Okeaniya
Dunyo statistikasisi