Jahon chorvachiligi va baliqchiligi
Chorvachilik jahon aholisining
kundalik iste’molidagi eng asosiy mahsulot (go‘sht, sut, tuxum, asal kabi)larni,
sanoat uchun esa muhim xomashyo (teri, jun, pilla, mo‘yna kabi)larni yetkazib
beradi. Chorvachilik qo`y va cho`chqachilik, yilqichilik, tiyachilik,
parrandachilik, asalarichilik, pillachilik kabi tarmoqlarga bo`linadi. Ular
dunyoning barcha mintaqalarida turli sharoitda boqiladi. Chorvachilikning muhim
xususiyatlaridan biri - mollar soni, odatda, rivojlanayotgan mamlakatlarda,
ulardan olinadigan mahsulotlar hajmi esa rivojlangan mamlakatlarda ko'proq.
Aholi iste’molidagi jami
go'shtning 1/3 qismi va
sutning 9/10 qismini qoramollar yetkazib
beradi. Jahonda ularning umumiy soni 1,3 mlrd. bosh bo'lib, yarmidan ko‘pi
Yevroosiyo mamlakatlarida boqiladi. Qoramollarning
soniga ko‘ra Hindiston, AQSH, Braziliya, Xitoy va Argentina mamlakatlari ajralib
turadi.
Chorvachilikning intensiv
tarmoqlaridan biri cho'chqachilikdir. 900 mln. boshdan ziyod bo'lgan bu tarmoq
jahon aholisi iste’mol qiladigan go‘shtning 2/5 qismini yetkazib bermoqda. Cho‘chqachilik, musulmon
davlatlarini istisno qilganda, jahonning aholisi zich joylashgan hududlarda eng
ko‘p tarqalgan. Cho'chqachilikning deyarli yarmi Xitoy hissasiga to’g'ri
keladi. Keyingi o'rinlarda AQSH, Braziliya va Yevropaning asosiy yirik
davlatlari turadi.
Qo'ychilik (1,2 mlrd. bosh)
jahonning o‘t-o‘lanlarga boy keng yaylovli hududlari bo'ylab keng tarqalgan.
Ixtisoslashishiga ko`ra mayin va
yarimmayin junli qo'ychilik iqlimi yumshoq, namroq dasht, chalacho'l
mintaqalarda; teri va go'sht beruvchi qo'ychilik, jumladan, qorako'l
qo'ychiligi esa qurg'oqchil chalacho'l va cho'l mintaqalarida eng ko`p
boqiladi.
Qo'ylar soniga ko'ra Avstraliya
(165 mln.), Xitoy (110 mln.), Yangi Zelandiya (85 mln.), Rossiya (58 mln.)
davlatlari jahonda eng yirik hisoblanadi. Jahonda eng intensiv rivojlangan
qo'ychilik Avstraliya va Yangi Zelandiyada tarkib topgan. Ular jahon bozoriga
eng ko'p qo'y go'shti, jun va teri yetkazib bermoqdalar.
So'nggi yillarda
chorvachilikning jahon bo'yicha tez rivojlanib borayotgan yirik tarmoqlaridan
yana biri - parrandachilikdir. U aholi iste’molida katta o'rin tutadigan parhez
go'sht (jami iste’moldagi go'shtning 20 foizi) va tuxum yetishtirishda asosiy
o'rin tutadi. Bu tarmoq intensiv rivojlanish xususiyatiga ega bo'lib, iqtisodiy
rivojlangan mamlakatlarda keng taraqqiy etgan. Shuningdek, chorvachilikning
pillachilik (Xitoy, Yaponiya, O'zbekiston, Ispaniya, Italiya h.k.), tuyachilik
(cho'l va chalacho'l mintaqasi davlatlari), bug'uchilik (Rossiya, Kanada) kabi
sohalari ham joylarda ahamiyatga ega.
Baliq va
boshqa dengiz mahsulotlarining inson salomatligi uchun zarur bo'lgan oqsil va
boshqa biologik faol birikmalarga boyligi bilan ahamiyatlidir. Hozir jahonda
oqsilga bo'lgan ehtiyojning 25% ini babaliqchilik bermoqda. Baliq ovlash hajmi
so'nggi yillarda 110 mln.t ni tashkil qilmoqda. Baliq ovlash bilan amalda suv
havzalariga ega bo'lgan jahonning deyarli barcha davlatlarida shug`ullanishadi.
Jahon bo`yicha aholi jon bosniga o'rtacha 17-18 kg baliq mahsuloti
iste’mol qilingani holda Yaponiyada bu ko'rsatkich 40-50 kg ni, Nepalda 0,2 kg ni tashkil qiladi.
Jami 15 mln jahon aholisi hozirgi vaqtda baliqchilik bilan shug'ullanadi.
Ovlanayotgan baliq mahsulotlarining 1/2 qismi Yaponiya, Xitoy, AQSH, Chili, Peru
va Rossiya davlatlari hissasiga to'g'ri keladi.
Использованные источники:
