Fan-texnika inqilobi
Jahonda bir necha million kishi ilmiy-tadqiqot faoliyati bilan
shug‘ullanadi. AQSH, Yaponiya, Fransiya, Germaniya va Buyuk Britaniya ulkan
ilmiy salohiyatga ega bo‘lgan mamlakatlar hisoblanadi. Shularning ichida AQSH
juda katta ilmiy salohiyatga egaligi bilan keskin ajralib turadi. Mazkur
mamlakatda 3,0 mln.ga yaqin yoki aholining har 10 mingtasiga hisoblaganda 117
kishi ilmiy-tadqiqot ishlari bilan shug‘ullanmoqda. Ilmiy-tadqiqot va
tajriba-konstruktorlik ishlariga (ITTKI) ajratilgan xarajatlarning hajmi
bo‘yicha (140 mlrd. dollar atrofida) AQSH dunyoda birinchi o‘rinni egallaydi. AQSH
va Yevropa Ittifoqining yetakchi mamlakatlarida ITTKIga ajratilgan xarajatlar
yalpi ichki mahsulotning 1,5-3,0 foizini tashkil etadi. Rivojlanayotgan
mamlakatlarda ushbu ko'rsatkich o‘rtacha 0,4 foizdan oshmaydi. Aholi jon boshiga
hisoblaganda ITTKI xarajatlari o'rtacha rivojlangan mamlakatlarda 110 dollarga,
rivojlanayotgan mamlakatlarda esa atigi 1 dollarga teng.
Hozirgi fan-texnika inqilob,
to'rt asosiy jihat bilan ifodalanadi. Shulardan birinchisi, FTI ning keng
qamrovliligidir. U jami sohalar va tarmoqlarning, turmush tarzi, madaniyat,
insonlar ruhiyatining keskin o'zgarishiga, yangilanishiga olib kelmoqda.
Bugungi FTI ning belgisi bo'lib, kosmik kema va atom elektrostansiyasi, reaktiv
samolyot va boshqa juda ko'p turdagi buyumlar xizmat qilishi mumkin. FTI
jahondagi barcha mamlakatlar va yerning jami geografik qobiqlariga hamda kosmik
fazoga ta’sir ko'rsatmoqda.
Ikkinchidan, hozirgi FTI
ilmiy-texnikaviy o'zgarishlarining benihoya ildamlashganligi, ilmiy kashfiyotlarni
amaliyotga tatbiq etilishi bilan bog`liq vaqtning keskin qisqarishi, mahsulot
va buyumlarning juda tez ma’naviy eskirishi hamda ularni doimiy tarzda
yangilanishi bilan ifodalanmoqda.
Uchinchidan, FTI mehnat
resurslari, ishchi kuchining malakasiga bo'lgan talabni keskin ko'tarmoqda.
Shuning oqibatida inson faoliyatining barcha sohalarida aqliy mehnat salmog'i
oshmoqda, ya’ni mehnatning intellektuallashish darajasi o'smoqda.
FTI ning to'rtinchi muhim jihati
shundan iboratki, u ikkinchi jahon urushi yillarida harbiy-texnik inqilob
tarzida yuzaga keldi. Bu ayniqsa, FTI ning yutuqlaridan harbiy maqsadlarda
foydalanish kuchaygan "sovuq urush” davrida yana ham chuqurlashdi. Keyinchalik,
90-yillarda sotsializm tizimining parchalanib ketishi munosabati bilan FTI ko`proq mehnat unumdorligi va samaradorligini oshirishga
xizmat qila boshladi. Lekin 90-yillarning so`nggi davrda dunyoning juda ko'p
regionlarida olib borilgan urush harakatlari yangi «sovuq urush» xavfini
vujudga kelishiga, harbiy xarajatlarning o'sishiga, FTI ning eng zamonaviy
yutuqlaridan harbiy maqsadlarda foydalanish jarayonining rivojlanishiga sabab
bo'ldi.
Yirik olim va mutaxassislar FTI
ni bir-biri bilan uzviy aloqador to'rt tarkibiy qismlar: 1) ilm-fan, 2) texnika
va texnologiya, 3) ishlab chiqarish, 4) boshqaruvdan iborat bo'lgan yagona
(yaxlit) murakkab tizim deb tan olmoqdalar.
Использованные источники:
