Yoqilg`i-energetika-kimyo majmuasi
Bu
majmuaga yoqilg‘i (yoqilg‘ini qazib olish va unga ishlov berish), elektroenergetika
hamda kimyo sanoatlari kiradi. Elektr energiya ishlab chiqarish va
undan foydalanish mamlakat iqtisodiyoti yuksalishining muhim omili hisoblanadi.
Olimlar quyosh, shamol, geotermal, issiq buloqlar energiyasi kabi
bitmas-tuganmas energiya manbalaridan keng miqyosda foydalanish yo‘llarini
izlamoqda.
Energetika boyliklariga yoqilg‘i boyliklari (ko‘mir, neft, gaz, torf, slanes, o‘tin) va gidroenergiya boyligi (daryoning yuqoridan tushayotgan suvining energiyasi)
kiradi. Yoqilg‘i boyliklari mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha tarmoqlari
uchun energiyaning asosiy manbayidir. Yoqilg‘i turli xillarining salmog‘ini taqqoslash
uchun ular shartli yoqilg‘iga aylantiriladi.
Shartli yoqilg`i deb
1 kg
toshko‘mir yonganda hosil bo‘ladigan С (7 mln kal)
energiyaga aytiladi. Uning issiqlik koeffitsient darajasi 1 ga teng. Boshqa
yoqilg‘ilar yonganda hosil qiladigan issiqlik 1 kg toshko‘mirning issiqlik
koeffitsienti, ya’ni 1 ga qiyosan baholanadi (1-jadval).
Issiqligi (kaloriyasi) kam bo‘lgan yoqilg‘ilar (torf, slanes,
qo‘ng‘ir ko‘mir) qazib olingan joyda foydalanilishi maqsadga muvofiq. Chunki
ular uzoq masofalarga tashilganda qimmatga tushadi. Shu sababli ular mahalliy yoqilg‘i hisoblanadi. Yoqilg‘i boyliklarining qiymati faqat kaloriyasigagina
bog‘liq bo‘lmay, foydalanish
imkoniyatiga, qazib chiqarish xarajatiga ham bogiiq. Eng tejamli yoqilg‘i neft
va gazdir, chunki ulami qazib chiqarish va ishlatiladigan joyga quvurlar orqali
yuborish arzon tushadi. Shunga ko‘ra turli xil yoqilg‘ini qazib chiqarish va
undan foydalanish ko‘lami davriy o‘zgarib turadi.
Turli xil yoqilg‘ilami qazib chiqarish va ishlab
chiqarilgan energiya (kirim) hamda ulardan iqtisodiyotda foydalanish (sarf
qilish) nisbati yoqilg‘i-energetika
balansi deyiladi.
Использованные источники:
