Joyning geografik koordinatasini aniqlash
Yer
yuzidagi joyning geografik o`rnini aniqlash uchun uning geografik kengligini va
geografik uzunligini bilish zarur. Joyning geografik kengligi va geografik
uzunligi birgalikda shu joining geografik koordinatasi deb ataladi.
Globus va xaritadan joyning geografik koordinatasini aniqlashni quyidagi
misollar yordamida o`rganishingiz mumkin: Buyuk Britaniyaning poytaxti
London shahrining geografik koordinatasini aniqlash kerak bo`lsin. Buning uchun
avvaliga globus yoki Sharqiy yarimshar xaritasidan London shahri joylashgan
geografik kenglikni aniqlash lozim.
Globusdan London ekvatorga nisbatan shimol tomonda, ya`ni 50 daraja va 60
daraja shimoliy kengliklar orasida joylashganligini ko`rish mumkin. Shaharning
geografik kengligini aniqroq bilish uchun 50 daraja va 60 daraja parallellar
orasini chirg`ich yordamida o`lchaymiz va uni 10 qismga bo`lib chiqamiz. Bu har
bir qism 1 darajadan iborat bo`ladi. Aniqlash mumkinki, London shahri ana shu
10 ta qismning birinchi qismiga to`g`ri keladi. Shuning uchun 50 darajaga 10 ni
qo`shamiz. Bu esa shaharning geografik kengligi 51 daraja sh.k. ekanligini
ko`rsatadi. Buyuk Britaniyaning poytaxti Bosh meridianda joylashgani uchun
uning geografik uzunligi 0 daraja bo`ladi. Demak, London shahrining geografik
koordinatasi 51 daraja sh.k. va 0 darajali geografik uzunlik ekan.
Toshkent shahrining geografik koordinatasini aniqlaylik. Poytaxtimiz ham
ekvatorga nisbatan shimolda joylashgan. Shuning uchun u shimoliy
kenglikka ega. Xaritadan ko`rish mumkinki, Toshkent 40 daraja va 50 daraja
paralleldan taxminan 10 yuqorida, ya`ni 41 daraja kenglikda Toshkent shahri
joylashganligini ko`rish mumkin.
Endi shaharning geografik uzunligini
aniqlaymiz. Poytaxtimiz Bosh meridiandan sharqda joylashgan. Shuning uchun u
sharqiy uzunlikka ega bo`ladi. Xaritadan ko`rish mumkinki, Toshkent 60 daraja va
70 daraja meridianlar orasida joylashgan. Bu oraliqni ham teng 10 bo`lakka
bo`lib, shahar bu bo`laklarning to`qqizinchisiga to`g`ri kelishini topamiz.
Bundan Toshkent 69 daraja shq.u.da joylashganligini aniqlaymiz. Demak, Toshkent
shahrining geografik koordinatasi 41 daraja sh.k. va 69 daraja shq.u. ekan.
Yer
yuzining turli joylarida har xil hodisalar bo`lib turadi. Dengizda kemalar
halokatga uchraganda, o`rmonlarda yong`in bo`lganda, fazogirlar qo`nganda va
boshqa hollarda shoshilinch yordam yuborish uchun avvaliga o`sha joy xaritadan
aniqlab olinadi.
Masalan, dengizda kemaning halokatga uchraganligi haqida quyidagicha
shoshilinch xabar olindi, deylik: "Kemamiz halokatga uchradi. Geografik
koordinatamizni ma`lum qilamiz: 28 daraja j.k. va 94 daraja shq.u.”
Halokatga uchragan kemaga yordam berishdan avval globus yoki xaritadan xabar
qilingan geografik koordinata qayerda ekanligi aniqlab olinadi. Xabarga ko`ra,
kema janubiy kenglikda 20 daraja va 30 daraja parallellar orasida halokatga
uchragan. Globus va xaritadan 20 daraja va 30 daraja parallellar orasidan 28 daraja
j.k. topiladi.
