Yil fasllari va iqlim resurslari
O‘zbekistonda
yil fasllari shu geografik kenglikda joylashgan boshqa hududlardan farq qiladi.
Qish. O‘zbekistonda qish shu kengliklarda joylashgan O‘rta dengiz atrofidagi
hududlarga nisbatan sovuq. Qishda ob-havo tez-tez o‘zgarib turadi, havo
ko‘pincha ochiq bo‘ladi va sovuq kunlar ba’zan iliq bulutli va yog‘inli kunlar
bilan almashinib turadi. Qishda yillik yog‘inning 20-40 foizi tushadi. Qish
dekabr oyining ikkinchi yarmidan boshlanadi. Qishda eng sovuq kunlar «qish
chillasi» (25-dekabrdan 5-fevralgacha, 40 kun)da sodir bo‘ladi. Chunki bu
davrda hududga Arktika havosi va Sibir antisikloni ko‘proq yetib kelib, turib
qoladi. Natijada, harorat pasayib, Ustyurtda –38°C gacha, Surxondaryoda –20°C gacha
pasayadi. Тog‘larda qish davomli bo‘lib, 3-4 oy davom etadi.
Bahor. Тaqvim bo‘yicha bahor mart, aprel va may oylari hisoblansa-da, aslida fevral
oyidan, o‘rtacha sutkalik harorat +5°C dan oshganda boshlanadi. Bahorda ob-havo
tez-tez o‘zgarib turadi, goh isib, goh soviydi, yog‘in ko‘p (o‘rtacha yillik
yog‘inning 40 foizi) tushadi. Ba’zan yog‘in jala tariqasida yog‘ib, tog‘ va
tog‘ etaklarida selni vujudga keltiradi.
Bahorda
aprel oyining oxiri, may oylarida harorat ko‘tariladi, havo ochilib, yog‘in
kamayib, haqiqiy yoz boshlanadi.
Bahorda 21-martda
kun bilan tun teng bo‘ladi va bu kun O‘zbekistonda «Navro‘z» bayrami sifatida
nishonlanadi.
Yoz. O‘zbekistonda yoz taqvim bo‘yicha iyun, iyul, avgust oylari hisoblansa-da,
aslida o‘rtacha sutkalik harorat +20°C dan oshganda boshlanib, +20°C dan
pasayganda tugaydi. Binobarin, yoz uzoq besh oy davom etadi.
Yozning eng
issiq kunlari 25-iyundan 5-avgustgacha davom etadi (40 kun) va u «yoz chillasi»
deb yuritiladi.
Yozda
hududning tekislik qismida iyulning o‘rtacha harorati +26 +32°C atrofida
o‘zgarsa, ba’zan isib ketib, eng issiq harorat +41 +48°C ga, Тermizda esa +50°C
gacha ko‘tarilgan.
Kuz. Sentabr oyi kuz fasli hisoblansa-da, ob-havo ochiq, issiq, nisbatan quruq
bo‘ladi. Shu sababli iqlimshunos olimlar kuzni o‘rtacha sutkalik harorat +20°C
dan pasayganda boshlanib, +5°C dan pasayganda tamom bo‘ladi, deb hisoblaydilar.
Binobarin, haqiqiy kuz O‘zbekiston sharoitida oktabr oyidan boshlanadi. Chunki
oktabrdan boshlab harorat pasayib, ob-havo o‘zgara boshlaydi, kunlar qisqarib,
salqin tushadi, ba’zan tunda qirov tushib, yog‘ingarchilik boshlanadi.
Iqlim
resurslariga issiqlik resurslari, gelioresurs, shamol energiyasi kiradi.
Ularning davolashdagi ahamiyati katta.
Bu jihatidan O‘zbekiston qulay imkoniyatga ega, chunki uning hududida
225-266 kun sovuq bo‘lmaydi; +10°C dan yuqori bo‘lgan haroratlarning yillik
yig‘indisi 4500-5900°C ga yetadi, quyosh
bir yilda 2500-3000 soatgacha nur sochib isitib, yoritib turadi. Bunday iqlimiy
sharoitda ingichka tolali paxta, shirin-shakar qovun, tarvuz, qand moddasiga
boy bo‘lgan mevalar, subtropik o‘simliklarni yetishtirish mumkin.
O‘zbekistonda
quyosh uzoq vaqt nur sochib turishi tufayli uni elektr energiyaga aylantirib,
foydalanish imkoniyati katta.
O‘zbekistonning
issiq, quruq va serquyosh iqlimidan ko‘p kasalliklarni, xususan, buyrak,
o‘pkaning bronxit, astma kabilarni davolashda hamda dam olish (rekreatsiya)
maqsadida foydalaniladi.
