O`zbekiston milliy iqtisodiyotining tuzilishi
Dunyo siyosiy xaritasida 1991-yil 1-sentabr kuni yangi mustaqil davlat
- 0‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. Shu kundan boshlab u «o‘ziga xos va
o‘ziga mos» taraqqiyot yo‘lini tanladi. Bu yo‘lning o‘ziga xosligi mamlakat
iqtisodiyotini rivojlantirishning 5 tamoyilida yaqqol ifodalangan.
O‘zbekiston
iqtisodiyotini rivojlantirish tamoyillari:
1.
Iqtisodning siyosatdan ustun turishi.
2. Davlat islohotlar tashabbuskori.
3.
Barcha sohalarda qonun ustuvorligi.
4. Kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish.
5. Bozor munosabatlariga
bosqichma-bosqich o‘tish.
Bozor iqtisodiyotiga
o‘tish bilan 0‘zbekiston iqtisodiyotining tuzilishi butkul o‘zgarmoqda. Yaqin
o‘tmishdagi qishloq xo‘jaligi yetakchi bo‘lgan mamlakatimizda sanoatning,
xususan, og‘ir sanoatning salmog‘i oshmoqda. Mustaqillikning dastlabki
yillaridanoq qishloq xo‘jaligida paxta yakkahokimligini bartaraf etishga
kirishildi. Sanoat esa avtomobilsozlik, kompyuter texnikasi, mobil telefonlar,
keng turdagi maishiy elektrotexnika mahsulotlari ishlab chiqaradigan yangi
tannoqlar hisobiga ko‘p tarmoqli bo‘la boshladi. Umuman, mamlakatda og‘ir sanoat,
xususan, mashinasozlik yetakchi o‘ringa chiqmoqda. Ana shunday o‘zgarishlar
natijasida yalpi
ichki mahsulot tarkibida sanoatning ulushi 24,2 foizdan ziyodni tashkil etmoqda (2014-yil.). Holbuki, bu ko‘rsatkich 2000-yilda 14,2
foizdan iborat edi. Endilikda mamlakatimiz iqtisodiyoti o‘zaro bog‘langan
sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, qurilish, aloqa, savdo, fan, ta’lim,
sog‘liqni saqlash kabi tarmoqlami o‘zida birlashtiradi.
Og‘ir sanoat, ayniqsa,
mashinasozlikning jadal yuksalishi qishloq xo‘jaligi, yengil va oziq-ovqat
sanoati korxonalari unumli-samarador mashina va mexanizmlar bilan qayta
jihozlanishiga, mamlakat mudofaa quvvatining kuchayishiga imkon beradi. Eng
muhimi, mamlakat texnik qaramlikdan qutuladi.
Mamlakatning bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich
o‘tishining yana bir sharti iqtisodiyot tarmoqlarida davlat sektorining
qisqarib, nodavlat sektorining kengayishidir. Hozirda qishloq xo‘jaligi yalpi
mahsulotining deyarli barchasi nodavlat sektorida yetishtirilmoqda. Boshqa
sohalarda ham bu jarayon jadal kechmoqda.
Mustaqillikka qadar 0‘zbekiston qishloq xo‘jaligi,
asosan, ekstensiv yo‘l bilan rivojlandi.
Ekstensiv xojalik yuritish — ishlab chiqarishni fan-texnika yutuqlari va zamonaviy
mexanizatsiya imkoniyatlari o‘miga tabiiy boyliklarni jadal o‘zlashtirish
hisobiga yuksaltirish usuli.
Ekstensiv xo‘jalik
yuritish usuli natijasida yoqilg‘i, energiya, inson omili, ayniqsa, suv ko‘p
sarflandi. Suv sarfining ko‘payishi Orol fojiasini keltirib chiqargan
sabablardan bo‘ldi. Yerdan foydalanishdagi xatoliklar esa tabiatning
ifloslanishi va tuproq unumdorligining pasayishiga olib keldi.
Demak, ekstensiv
уo`l muayyan vaqt taraqqiyotini ta’minlasa-da, uning jiddiy
salbiy oqibatlari ham bo‘ladi. Shu sababli davlatimiz intensiv xo‘jalik
yuritish usuliga o‘tish vazifasini ilgari surmoqda.
Intensiv xo‘jalik yuritish — fan va texnika yutuqlarini iqtisodiyotga tezkor joriy
etuvchi, xomashyo va boyliklarni tejab-tergab, chiqindi chiqarmay to‘liq
foydalanish usuli.
Intensiv xo‘jalik
yuritish usulidan foydalangan holda xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda
zamonaviy texnologiyaga asoslangan qo‘shma korxonalar tashkil qilinmoqda.
O‘zbekiston milliy iqtisodiyotining intensiv yo‘ldan rivojlanishi mehnat unumdorligi, mahsulot sifati va
ishlab chiqarish samaradorligining jahon darajasiga yetishini ta’minlaydi.
Использованные источники:
