O‘rta Osiyo tog‘larining iqlimi
O‘rta Osiyo
iqlimiga xos bo‘lgan eng muhim sifatlar: quyoshli kunlarning ko‘pligi,
iqlimning issiqligi, kontinentallik va qurg‘oqchilik o‘lkaning asosiy qismini
egallagan tekisliklarda yaqqol ko‘rinadi.
O‘rta
Osiyoning sharqi, janubi sharqi va janubida joylashgan tog‘larda ularning
balandligi, yonbag‘irlarning quyoshga, asosiy shamollarga nisbatan joylashuvi,
tog‘ vodiylarining tor va kengligi, tog‘ning chekka yoki ichki qismida
joylashganligi kabi xususiyatlar ta’sirida iqlimiy sharoit tekisliklardagiga
nisbatan farq qiladigan xususiyatlarga ega.
Balandlik
ortishi bilan havoning tiniqligi oshadi, havo bosimi pasayadi, quyoshning
nurli energiyasi ortadi, havo harorati esa pasaya boradi, namlik va
yog‘in-sochin ko‘payadi. Tog‘larning turli yonbag‘irlarida iqlim va ob-havo
elementlarining o‘zgarishi turlicha. Тog‘lar janubiy va g‘arbiy havo oqimlarini to‘sib, ularni yonbag‘irlar bo‘ylab yuqoriga ko‘tarilishga majbur etadi.
Ko‘tarilayotgan havo soviydi, nisbiy namligi oshib, bulut ko‘payadi,
yog‘ingarchilik bo‘ladi. Bu tog‘larning g‘arbiy va janubi-g‘arbiy
yonbag‘irlarida yaqqol ko‘rinadi. Tog‘larga yaqinlashgan sari yog‘in-sochin
miqdori ortib boradi.
Тog‘larda
qish davri uzoq, yoz qisqaroq bo‘ladi. Baland tog‘larda qor ko‘p yog‘ib, uzoq
saqlanadi. Tog‘ vodiylarida va yonbag‘irlarida tog‘-vodiy shamoli esadi. Bu
shamol kunduzi vodiy bo‘ylab pastdan yuqoriga esib, issiq havo keltirsa,
kechasi yuqoridan pastga esib, salqin havo olib keladi. Shu sababli tog‘
vodiylarida kechalari salqin bo‘ladi. Lekin tog‘li joylarning hammasida ham
tekisliklarga xos bo‘lgan asosiy iqlimiy xususiyatlar, umuman, saqlanib qoladi.
