Rangli metallurgiya
Rangli metallurgiya: a) rangli metallami qazib chiqarish; b) boyitish;
d) eritish; e) qotishmalar ishlab chiqarishni o‘zida birlashtiradi. Rangli
metallurgiya mamlakatni elektrlashtirish, uning mudofaa qudratini mustah-
kamlash, atom texnikasi, samolyotsozlik, raketasozlikni rivojlantirish, umuman,
mashinasozlik va kimyo sanoati uchun juda zarurdir.
Rangli metallar bir
qancha guruhlarga bo‘linadi. Bu bo‘linish asosida rangli metallurgiya — og‘ir
metallar metallurgiyasi, yengil metallar metallurgiyasi va boshqalarga
bo‘linadi.
Ilgari
0‘zbekistonda faqat qimmatbaho metallar qazib chiqarilgan. Endilikda og‘ir
metallami ham, qiyin eruvchi metallami ham ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan.
Ulami olishda juda ko‘p elektr energiya sarflanadi. Bunday ishlab chiqarishlar
ko‘p energiya talab qiladigan ishlab chiqarish deyiladi.
Mamlakatimizda
oltin, mis, qo‘rg‘oshin, rux, volfram, molibden, xrom va boshqa rangli hamda
nodir metall mdalarining zaxirasi ko‘p. Faqat mis konlarining o‘zi 15 tadan
ortadi.
Angren-Olmaliq kon
sanoati rayoni mamlakatimiz rangli metallurgiya sanoatida alohida ahamiyatga
ega. Mis rudasi tarkibida molibden, oltin, kumush kabilar birga
uchraydi. Bu yerda mis eritish zavodi va Olmaliq kon-metallurgiya kombinati ishlab
turibdi. Kombinat Qalmoqqirkon, Qo‘rg‘oshinkon konlari, qo‘rg‘oshin-mx boyitish fabrikasi, elektr stansiyasi va bir qancha yordamchi korxonalardan iborat.
Konchilaming obod shahri - Olmaliq kon o‘zlashtirilishi jarayonida barpo
bo‘lgan.
Boyitish
fabrikasi — rudaning keraksiz
qo‘shilmalarini chiqarib tashlash yoki yangi moddalar qo‘shish yo‘li bilan
foydali sifatlarini orttiruvchi korxona.
Rangli
metallurgiyaning mahsulotlari - volfram va molibden ishlab chiqarish tez rivojlanmoqda. Volframning erish
harorati juda yuqori (3370°C).
Yuqori haroratli pechlaming qizdiradigan elementlari va elektr lampochkaning
qiziydigan simlari volframdan yasaladi. Chirchiq vodiysidagi qiyin eriydigan
qattiq qotishmalar zavodi mamlakatdagi nihoyatda muhim korxonalardan
hisoblanadi. Bu korxona mahsulotidan elektrotexnika, mashinasozlik, asbobsozlik va boshqa sanoat tarmoqlarida keng foydalaniladi.
Rangli
metallar qimmatli xususiyatlarga ega. Ulaming ba’zilari
(qalayi, qo‘rg‘oshin, nikel) zanglash (korroziya)ga chidamli, boshqalari
(titan, volfram) issiqqa bardoshli yoki elektr tokini yaxshi o‘tkazadi
(aluminiy, mis, kumush, oltin).
Ohangaron
ko‘mir havzasida aluminiy xomashyosi - kaolin gilining ulkan zaxirasi mavjud. O‘rta Chirchiq plavik shpat kombinatida esa aluminiyni elektroliz usulida
olishda ishlatiladigan plavik shpat tayyorlanadi.
Использованные источники:
