Materiklarni o’rgangan sayyohlar 

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’rgangan joylari

1

Ahmad al-Farg’oniy

O’zbek

IX asr

Nil daryosi misolida birinchi bo’lib suv sarfini o’lchaydigan "nilometr” qurilmasini bunyod etdi.

2

Ibn Battuta

Marokash

1325-1349-y

Afrikaning sharqiy va shimoliy sohillarini, Nil havzasini, Niger daryosining yuqori oqimidan o’rta oqimigacha, Sahroyi Kabirning g’arbiy qismini o’rgandi.

3

Bartolomeu Diash

1487-y

Yahshi Umid burniga yetib bordi,Atlantika okeani sohillarini o’rgandi.

4

Vasko da Gama

Portugal

1497-1498-y

Afrikani janubdan aylanib o’tib,Hindistonga dengiz yo’lini ochdi. 1498-yil 20-mayda Hindistonning Kalkutta (Kolkata) portiga yetib bordi. Yevropaliklar uchun Hindistonga boradigan dengiz yo’lini ochdi.

5

Devid Livingston

Ingliz

Kalaxari cho’lini, Kongo daryosining yuqori oqimlarini, Nyasa,Tanganika ko’llarini, Zambezi daryosini o’rgandi. Zambezi daryosidagi sharsharaga Viktoriya nomini berdi.

6

G.M.Stenli (1817-1877)

Lualoba va Kongo daryosi bo’ylab quyi oqimigacha, Nil daryosining boshlanish irmog’i Kagera ekanligini, Viktoriya ko’lini, Zanzibar orolini o’rgandi.

7

N.I.Vavilov

Rus

1926-1927-y

6000 dan ortiq o’simlikdan namuna olgan. Habashiston qimmatli qattiq bug’doy navining vatani ekanligini aniqlagan.

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’rgangan joylari

1

Villyam Yanszon

Golland

1606

Yevropaliklardan birinchi bo’lib Avstraliya materigiga keldi, Keyp-York yarimorolini tekshirdi va Yangi Gollandiya deb nom berdi

2

L.Torres

Ispan

Avstraliya materigini o’rgandi

3

A.Tasman

Golland

4

F.Magellan

Ispan

1521

Okeaniya to’g’risidagi dastlabki ma’lumotlar yevropaliklar tomonidan to’plana boshlandi

5

J.Kuk

1771-1773

Okeaniyaning ko’plab orollarini xaritaga tushirib tavsif bergan

6

M.N.Mikluxo-Maklay

1871-1882

Yangi Gvineyada papuaslar bilan birga yashab, ularning yashash tarzi haqida bebaho ma’lumotlar yozib qoldirgan.

XIX asrda ruslar Okeaniyaga 40 marotaba ekspeditsiya uyushtirdi

XIX asr oxirida "Chellenjer” ekspeditsiyasi (1873-1876-yiillar) Okeaniya orollari,aholisi haqida qiziqarli ma’lumotlar to’pladi.

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’rgangan joylari

1

F.Bellinsgauzen,

M.Lazarev

Rus

1820-yil

16-yanvar

Antarktidani kashf etishdi.

2

R.Amundsen

Norveg

1911-yil 14-dekabr

Janubiy qutbga yetib bordi.

3

R.Skott

Ingliz

1912-yil 14-dekabrdan bir necha oydan so’ng

Antarktida keng ko’lamda mukammal o’rganish Xalqaro geofizika yili dasturini joriy qilish 

(1957-1959) munosabati bilan boshlandi.

1959-yilda 11 ta mamlakat o’rtasida "Antarktida to’g’risidagi shartnoma” qabul qilindi. 
Unga ko’ra, materikdan faqat ilmiy va turistik maqsadlarda foydalanishga kelishib olindi.

Bugungi kunga kelib 16 ta mamlakat olimlari materik tabiatini, 

qirg’oq chizig’ini, geologik tuzilishini, muz tagi relyefini, iqlimini, organik dunyosini, 

materik tabiatining odam organizmiga ta’sirini o’rganishmoqda.

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’rgangan joylari

1

X.Kolumb

Ispan

1492-yil 12-oktabr

San-Salvador (ispancha "xaloskor”) oroliga keldi va Amerikani kashf etdi. X.Kolumb o’zining 4 marta Amerika qilgan sayohatida ham o’zi borgan yerlarni Hindiston deb o’ylagan.

2

Amerigo Vespuchchi

Asli italyalik, Ispaniya dengiz flotida xizmat qilgan

1499-1504

Janubiy Amerika uyushtirgan 2 ta sayohati davrida birinchi bo’lib, bu yerlar Hindiston emas, balki yirik quruqlik – Yangi Dunyo ekanligini aytdi,uning tabiatini mohirona tavsiflab yozdi.1507-yilda Yangi Dunyoga Amerika deb nom berildi.

3

A.Gumboldt

Nemis

Materikning tabiati, And tog’laridagi balandlik mintaqalari, geologik tuzulishi, g’arbdagi sovuq dengiz oqimlari haqida ma’lumotlar to’pladilar va umumlashtirdilar.

4

E.Bonplan

Fransuz

5

G.I.Langsdori

6

N.G.Rubsov

Rus

Materikning tabiati va aholisi haqida ma’lumotlar to’pladilar.

7

A.I.Voyeykov

8

N.I.Vavilov

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’rgangan joylari

1

Erik Rauda (Malla)

Norman

X asrning oxiri

Grenlandiyani, materikning shimoli-sharqiy qismini

2

Jon Kabot

Nyuyfaundlend orolini, Labrador yarimoroli

3

G.Gudzon

XVIII

Materikning shimoliy va sharqiy qismlarini

4

A.Makkenzi

5

R.Amundsen

XX asr boshida

Materikning shimoliy qirg’oqlari bo’ylab suzib o’tdi. Shimoliy magnit qutbining geografik o’rnini aniqladi.

6

I.Fyodorov

Rus

1732

Materikning shimoli-g’arbiy sohillarini o’rgandi.

7

M.Gvozdev

8

V.Bering

Rus

1741

Aleut orollarini va Alyaska sohillarini o’rganish va xaritaga tushirish ishlarini bajargan.

9

A.Chirikov

10

G.Shelexov

Rus

Savdo-sotiq ishlarini yo’lga qo’yishda xizmatlari katta bo’lgan.

Shimoliy-g’arbiy Amerika Alyaska deyilgan. 1789-yilda ruslar tomonidan monopoliyaga aylantirildi va "Rus Amerikasi” deb ataldi. 1867-yilda AQSHga sotib yuborildi.

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’ziga xos xususiyatlari

1

Gerodot 

(er.avv. 485-425)

2

Geraklit 

(er.avv. IV asr)

Materik to’g’risidagi dastlabki ma’lumotlarni bergan.

3

Strabon

Yunon

4

Aflotun

5

Ptolemey

6

M.ibn Muso Al-Xorazmiy

(780-847-y)

O’rta Osiyo va arab geografiyasi asos solgan,70 ga yaqin olimlar "Jahon xaritalari”ni tuzishgan va shu xaritalar asosida "Kitob suart ul-arz” (Yerning tasviri) kitobini yozgan. Kitobga o’nlab xaritalar va ularning izohli ilova qilingan, ko’plab geografik obyektlarga tavsif berib, koordinatalarini o’lchagan va Yer kurrasini kattaligini aniqlagan.

7

Abu Rayhon Beruniy 

(973-1048-y)

O’zbek

Daryolar keltirayotgan tog’ jinslarining massasi suv oqimining tezligiga to’g’ri proporsional” – Beruniy qonuni

1010-1017-yillarda Ma’mun akademiyasini barpo etdi.

Qoraqum va Qizilqum hududlarining paydo bo’lishini, materiklarning siljish g’oyasini birinchilardan bo’lib aytgan.

8

Z.M.Bobur

O’rta Osiyo, Eron, Afg’oniston, Hindiston hududining aholisi,

xo’jaligi haqida ko’p ma’lumotlarni keltiradi.

H.Hasanov "Sayyoh olimlar” asarini (1981-y) yozdi.

XVIII – XIX asrlarda tashkil etilgan sayohat va ilmiy ekspediysiyalar paytida materikni ilmiy jihatdan o’rganish ishlari olib borildi.

XX asrdagi olib borilgan ilmiy ishlar avvalgi tassaavvurlarni kengaytirdi va yangi ma’lumotlar bilan boyitdi.

№

Sayyohlar

Millati

Tekshirgan yillari

O’ziga xos xususiyatlari

1

Gerodot

(er.avv. 485-425)

2

Geraklit

(er.avv. IV asr)

Materik to’g’risidagi dastlabki ma’lumotlarni bergan.

3

Strabon

Yunon

4

Aflotun

5

Ptolemey

6

Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy

(780-847-y)

O’rta Osiyo va arab geografiyasi asos solgan, 70 ga yaqin olimlar "Jahon xaritalari”ni tuzishgan va shu xaritalar asosida "Kitob suart ul-arz” (Yerning tasviri) kitobini yozgan. Kitobga o’nlab xaritalar va ularning izohli ilova qilingan, ko’plab geografik obyektlarga tavsif berib,koordinatalarini o’lchagan va Yer kurrasini kattaligini aniqlagan.

7

Abu Rayhon Beruniy

(973-1048-y)

O’zbek

Daryolar keltirayotgan tog’ jinslarining massasi suv oqimining tezligiga to’g’ri proporsional” – Beruniy qonuni

1010-1017-yillarda Ma’mun akademiyasini barpo etdi. Qoraqum va Qizilqum hududlarining paydo bo’lishini, materiklarning siljish g’oyasini birinchilardan bo’lib aytgan.

8

Z.M.Bobur

O’rta Osiyo, Eron, Afg’oniston, Hindiston hududining aholisi, xo’jaligi haqida ko’p ma’lumotlarni keltiradi.

9

M.Polo

Italyan

1271-1295

O’rta Yer va Qora dengizni Eron, Hindiqush, Pomir, Kun-Lun tog’larini, Taklamakon va Gobi cho’lini,Yanzsi daryosining quyi oqimini, Janubiy Xitoy dengizi, Malakka bo’g’ozi,Bengaliya qo’ltig’i, Shri-Lanka orolini, Hindiston yarimorolining janubiy va janubiy-g’arbiy sohillarini, Fors qo’ltig’ini o’rgandi.

10

A.Nikitin

Rus

1466-1472

Volga daryosining yuqori oqimidan quyi oqimigacha, Kaspiy bo’yi pasttekisligini, Kaspiy dengizini, Eron tog’liklarini, Hindiston yarimorolini, Arabsiton dengizi va Sokotra orolini,Qora dengiz, Dnepr daryosining quyi oqimidan yuqori oqimigacha o’rgandi.

11.

A.Gumboldt

Nemis

1804-1829

Yevropaning markaziy qismlarini,Sharqiy Yevropa tekisligi, Ural tog’lari, G’arbiy Sibir tekisligini, Ob, Irtish, Volga daryosining quyi oqimlarini, Kaspiy bo’yi pasttekisligini o’rgandi

12

P.Semyonov-Tyan Shanskiy

1856-1857

Issiqko’l va Balxash ko’li atroflarini, Tyanshan tog’larini o’rgandi.

13

N.Prjevalskiy

Rus

1870-1873 , 1883-1885

Gobi va Taklamakon cho’lini, Kun-Lun, Tibet tog’lari, Issiqko’l atrofini o’rgandi.

14

N.Mikluxo-Maklay

1871-1872 , 1873-1874 , 1874-1875

Yangi Gvineya,Molukk,Filippin orollarini, Janubiy Xitoy dengizini, Malakka va Hindixitoy yarimorollarini, Sumatra, Yava, Sulavesi orollarini o’rgandi.

H.Hasanov "Sayyoh olimlar” asarini (1981-y) yozdi.

XVIII – XIX asrlarda tashkil etilgan sayohat va ilmiy ekspediysiyalar paytida materikni ilmiy jihatdan o’rganish ishlari olib borildi.

XX asrdagi olib borilgan ilmiy ishlar avvalgi tasavvurlarni kengaytirdi va yangi ma’lumotlar bilan boyitdi.