Geografik xaritalar bilan ishlash
Geografiyani
xaritasiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Xarita geografiya o’rganadigan barcha jihozlar va hodisalar
haqida hikoya qila oladi, xarita tez, aniq
va lo’nda qilib hikoya qilishda kitobdan ham avzallik qilishi mumkin. Xarita -
geografiya darslarida bilim olishning asosiy manbaidir. Shunday ekan har bir
o’quvchi xaritani o’qiy olishi lozim.
Agar o’quvchi xaritaga qarab hali o’rganilmagan dengiz yoki daryo haqida gapira olsa, tog’larning balandligi va
yo’nalishini aniqlay bilsa, ma’lum bir
joyning yer yuzasini yoki iqlimini ta’riflay olsa, bu
o’quvchi xaritani biladi, deyish mumkin.
Xaritadan
to’g’ri foydalana olishni o’rganish
uchun geografiya o’qituvchi o’quvchilarni har qaysi yangi xarita mana bunday tartibda tanishtirib borishi
lozim.
Xaritaning turi, undan qanday maqsadda foydalanish va
uning shartli belgilarini tushuntirish, o’quvchilar e`tiborini xarita
mashtabiga jalb etish lozim.
Bundan tashqari,
o’qituvchi o’quvchilar e’tiborini gradus to’rining holati, meridian va
paralellarning qanday o’tkazilganligiga
kenglik va uzunlikni belgilagan o’rniga, ekvator, bosh meridian, qutbiy va
tropik doiralariga jalb qilish lozim, Globusdagi joy xaritada boshqacha
tasvirlanganligini ko’rsatib olish
kerak.
Geografiya fani o’qituvchisining asosiy vazifalaridan biri
o’quvchilarga xaritani tushunish va
va o’qiy olishni o’rgatishdir.
Xaritaning bilishning ma’nosi
shuni, o’quvchilar undagi shartli belgilarga tushunishlari va shu shartli belgilar orqali ko’rsatiladigan joy va hodisalarning xarakterlarini ko’z oldiga keltira olishlari xaritaga
qaraganlarida ular ongiga
daryolar, tog’ tizmlari va
muzliklarining manzaralari xosil
bo’lishi kerak.
Xaritani bilish
uchun joyda mo’ljal olish, gorizont
tomonlarini yo’nalishlarini
qog’ozga tasvirlashni, masshtab bilan
ishlashni joy planini o’rganishni va
chizishni bilish kerak. Undan keyin esa
o’quvchilar globus va xaritalarda geografik
kenglik va uzunliklarin aniqlash
turli mazmundagi
xaritalarini o’qishni xaritalarini
asosiy avzal kamchliklarni
aniqlashni bilish lozim.
Geografik ta’limda
xarita bilan ishlash uslublarini boshqa uslublar
bilan bog’langan xarita
bilan ishlash bunday
tartibda olib boriladi.
1) Yer yuzasi
elemtlari rel`ef shakllari
vulqonlar dengiz, qo’ltiqe
buloqlar, daryolar
ko’llar bilan o’quvchlarni bevosta
tanishtirish kerak.
2) Xaritani joy
bilan solishtirlganda topqirlik
xarita belgilar bilan
tanishtirish.
3) Joy kattaligini ko’z bilan chamalashga o’rgatish.
4) O’quvchilarga xaritaviy
bilimlarni o’rgatish maqsadida
topografik va geografik xaritalarni solishtirishni o’rgatish.
5) Gradus to`rini yaxshi bilib
olishlari uchun geografik
koordinatalarni mashq qilishni o’rgatish.
6) Turli masshtabli xaritalardan ayrim geografik joylarni
topishni o’rgatish.
