15-dekabr Xalqaro choy kuni
15-dekabr choy kuni deb belgilandi. Choy xaqidagi ma'lumotlar eramizdan avvalgi 2700 yilga doir Xitoy qo`lyozmalarida mavjud. 770-yilga doir manbalarda choy rizq ro`z ne'matlari jumlasiga kiradigan masalliqdir, degan xujjatli dalil uchraydi. Choy ko`pgina xalqlarning milliy ichimligi xisoblanadi. Janubda ko`k choy-lyuycha. Shimolda qizil choy-Xuancha mashxur bo`lgan. Qadimiy Xitoyda qamariy oyida yangi yil arafasi kuni o`tgan ajdodlarning rasmlarini xonadondagi oilaviy mexrob yoniga osib, bular oldiga har kuni 5 hil ovqat va 5 piyola choy qo`yilgan. Chiensziyanda sanamlarga atab ko`pincha 3 piyola choy, buning yonidagi qurbonlik kursiga esa yangi choy barglari qo`yilgan. Xitoy janubida qamariy barchaga Yangi yilning 1 va 5 kuni choy ichish, 1 piyola choy bilan bir juft zaytun mevasini sovg`a qilish odat bo`lgan. Bay Xoa (oqkiprikchalar) degan Xitoycha so`z oliy nav choylarning umumiy nomiga aylangan. Eramizdan avvalgi III-IV asrlarda choy ichish odati shu davlatni (xozirgi Sichuan viloyati) aholisi o`rtasida rasm bo`lgan. Xan sulolasi (eramizdan avvalgi I-II asr)da choy tijorat moli tariqasida maydonga chiqqan. X-VII asrlarda Tan imperiyasi davrida Shimoliy-Ғarbiy va Tibetga tarqalgan. 231-263-yillarga oid tarixiy ma'lumotlarda roxib Szyaan Xindistondan Sichuanga 7 tup choy ko`chati olib kelgan deyiladi. Xitoy olimlari ham choyni budda missionerlari olib kelgan deyishadi. 350 yildan ko`paytirishga kirishilgan. Damlanadigan barg yetishtirgan dastlabki markaz Sichuanning Uyan degan joyi bo`lgan. V asrda imperatorga berilgan soliq choy bilan to`lanardi. 732-yilning yetishtirilgan choyining o`z qismini davlat foydasiga olingan. 780-yili jahonda birinchi marta «Choy to`g`risida Trakat» («Chatszin») yaratildi. Choy ishlab chiqarishga davlat monopoliyasi 835 yilni choyni mayda xo`jaliklarga ekish ta'qiqlangan, keyin ruxsat berilgan. Alohida soliq-«choy puli». Tan davrida eng kattaqo`zg`olonlarni choykorlar boshlagan. 1171-yili Xunan va Xubey viloyatlarida. 1318 yil «qizil belbog`lilar» qo`zg`olonida choykorlar faol ishtirok etgan. Choy ishlab chiqarish - ipak, porox, qog`oz, chinni, kompas singari g`oyat sir tutilgan. Choy qayerda o`sishi chet elliklardan pinxon tutilgan. Poytaxtda gulli choy xuancha Qadim zamonda dagal sariq choylarni dumaloq g`o`lalarga bosib olinardi, otga ortib uzoqqa olib borishga qulay. U Turkistonda «ot boshi» nomi bilan mashxur bo`lgan. Choy Tan sulolasi (618-907) davrida 1-marta tashqariga chiqqan. Sovg`a sifatida Silla davlatiga Yamato Yaponiyaga Yaponiyada 5 asr ilm va tibbiyot maqsadada IX asrdan choy yetishtirlgan (tarkibida 130 xil modda bor). Xitoycha «Tia». Ilmiy tilda «thea»-«yashil barg». Xitoy muzeyida 300 yil umr ko`rgan choy daraxti xozir ham ko`karib hosil bermoqda. Ingliz-4,55 kg..? laviya 4,6kg! kanada -1,2 kg, frislandiya - 3 kg Nigeriya-23 gr (oyiga 1 choynak) eng oz ichardi.
Foydalanilgan manbalar:
