Buyuk kashfiyotga olib kelgan buyuk xato
«Buyuk geografik kashfiyotlar» atamasi haqida. «Buyuk geografik
kashfiyotlar» atamasi XV asr oxiri-XVII asr o'rtalarida yevropalik sayyohlar tomonidan
amalga oshirilgan yirik geografik kashfiyotlarga nisbatan qo'llaniladi. Geografik
kashfiyotlar esa odamlar uchun shu vaqtgacha noma'lum bo'lgan yangi yerlarning qidirib
topilishidir. XV asr oxiridan boshlab quyidagi omillar buyuk geografik kashfiyotlarning
amalga oshirilishiga sabab bo'ldi.
Birinchidan, XV asr oxiri – XVI asr boshlariga kelib, Yevropada
Tovar ishlab chiqarish yuqori sur'atlarda o'sa boshladi. Bu esa xom ashyoga bo'lgan
talabni oshirib yubordi.
Ikkinchidan, quruqlikdan va O'rta Yer dengizi orqali o'tadigan
savdo yo'llari, shu jumladan, Buyuk Ipak yo'li ustidan nazorat Yevropa mamlakatlarining
asosiy raqibi bo'lgan Usmoniylar imperiyasi (Turkiya) qo'liga o'tib ketganligi sababli
bu yo'llar yevropalik savdogarlar uchun xavfli bo'lib qoldi.
Binobarin, endi yevropaliklar oldida yangi dengiz savdo
yo'llarini ochish tarixiy zaruratga aylandi. Ularda dengiz savdo yo'llarini ochishga
imkon beruvchi zamonaviy kemalar va harbiy qurollar ham mavjud edi. Bundan tashqari,
dengizda kompasdan foydalanish, astrolyabiya (usturlab) ixtiro qilinganligi, shuningdek,
italiyalik olim P.Toskanelli yerning dumaloqligi haqidagi ta'limotdan kelib chiqib,
dunyo xaritasini yaratganligi ham katta ahamiyatga ega bo'ldi. Bu xaritada Osiyo
qit'asi qirg'oqlari Atlantika okeanining g'arbiy sohillarida ekanligi belgilangan
edi. Shu tufayli P. Toskanelli Yevropa qirg'oqlaridan G'arb tomonga suzib Hindistonga
borish mumkin, deb ishonardi.
ochishni maqsad qilib qo'ydi.
Nihoyat, X.Kolumb Ispaniya qirollik oilasi bilan Hindistonga
yo'l ochish uchun ekspeditsiyani boshlash haqida shartnoma tuzishga muvaffaq bo'ldi.
Shartnomaga ko'ra, qirol ekspeditsiyaning xarajatlarini
o'z zimmasiga oldi. X.Kolumb 1492-yilning 6-avgust kuni 3 ta kemada birinchi ekspeditsiyasini
boshladi.
Amerikaning kashf etilishi. 1492-yil 12-oktabr kuni X.Kolumb ekspeditsiyasi a'zolari
Karib dengizidagi orollardan biriga kelib tushdi. X.Kolumb bu orolni San-Salvador
(«Muqaddas xaloskor») deb atadi (hozirgi Bagama orollari davlati hududidagi orol).
Shu tariqa Hindistonga olib boradigan suv yo'lini ochish maqsadida uyushtirilgan
ekspeditsiya Amerikaning kashf etilishiga sabab bo'ldi. Bu voqea dunyo xaritasini
tuzgan XV asr olimlari, xususan, P. Toskanellining xatosi tufayli yuz berdi. Chunki
P. Toskanelli yerning ekvator bo'ylab uzunligini aniqlashda 12 ming kilometrga adashgan
edi. Keyinchalik olimlar bu xatoni Buyuk kashfiyotga olib kelgan buyuk xato, deb
atadilar.
Foydalanilgan manbalar:
