Geografik topishmoqlar
Topishmoqlar o`zbek va jahon xalqlarining qadimgi xalq og`zaki ijodlaridan biri hisoblanadi. Ularda asosan tabiatning turli hodisalari, jismlari ishora orqali juda aniq tasvirlanadi. Bu topishmoqlar o`z o`rnida barchani qiziqtiradi va topqirlikka undaydi. Topishmoqlardan darsda samarali foydalanish o`quvchilami fanga bo`lgan qiziqishini, zukko va fikrlar teranligini, topqirligini oshirishga xizmat qiladi. Dars jarayonida ruhiy charchashni oldini oladi. O`qituvchiga esa o`quvchilarai ichki, dunyosini o`rganishga, ularning individual xususiyatlapni aniqlashga yordam beradi.
Geografik atama, hodisa, joy nomlari va boshqalarni topishmoqlar asosida bayon etilishi o`quvchilarni unga mos javobni topish uchun bilgan barcha ma'lumotlarni eslashga, geografik xaritalarni tasawurqilish, materiklar, davlatlar, rayonlar bo`yicha o`ziga xos xususiyatlarni yodda saqlashga o`rgatadi.
Bu «Geografik topishmoqlarni» yozishdan maqsad o`quvchilar bilimini baholashda noan'anaviy usullardan foydalanib o`tilgan dars samaradorligini oshirishdan iboratdir.
Darajada joylar aks etar.
Osmondami, suvda, o`rmonda,
Sayohating chog` asqotar
2. Unga o`simlikla ryuzini burar,
Qumursqalar inin og`zin qurar,
«Avstraliya» — so`zi unga taqalar,
Bu tomonning nomi qanday atalar?
3. Yo`ldan adashib Tolib,
Rosa qolibdi horib.
Xarita va plan ham,
Kompas, gnomonlar ham,
Qolgan edi yo`qolib,
Ne qilish endi Tolib?
Ketsin shaxdam yo'l solib,
Daraxtlarga qarabmi,
Tog`-suvlarda yayrabmi?
4. Lotinchadan qilsang tarjima
«Sharq» so`zini hosil qiladi.
Yo`llaringni yo`qotsang juda
Hamrohu hayrixoh bo`ladi.
5. Yer yuzida shunday nuqta bor.
Kecha-kunduz farqlanmas unda.
Yulduzi ham so`nmaydi zinhor,
Charaqlaydi kunda va tunda.
6. Xaritamas miqyosi bor,
Unda joyning rejasi bor.
Aniqroqdir globusdan,
Belglarning o`z o`rni bor.
7. Bor shunday mingtaga kunduz va kecha,
Teng kelar hattoki minutlargacha.
8. Bir xil baland nuqtani,
Tutashtirar bir chiziq.
Unga relyef bo`lsa bas,
Hech rang ijhlatmas qiziq.
9. Globus va xarita,
Chizayotib Madina.
Sariq nuqtalar qo`ydi,
Ayting, qani bu nima?
10. Harakatsiz barqaror,
Yerda ikki nuqta bor.
11. Yer sharini qoq ikkiga bo`laman,
Parallelga men parallel bo`laman.
12. Ekvatordan Arktikaga,
Yo`l oldi do`sting G`ani.
Qaysi kenglik tomon borar,
Shu G`ani ayting qani?
13. Uchburchak shakl chizib,
Uch xil nom qo`ydi Vali.
Chunki birin bo`yadi,
Birisi yarim hali.
Uchinchisi oq qoldi,
Nomini top-chi, Ali.
14. Sayohatda asqotar,
Asbob nomin kim topar.
15. Kurramizni tasvirlab,
Kattaligin ham o`lchab.
Darslikni kim nomlagan.
Xotiralarni jamlagan.
16. Xarita tuzib olim,
Ko`llarni belgiladi.
Ko`p ko`lni ko`kka bo`yab,
Ba'zisin qizg`illadi,
Bu ranglarda ne sir bor,
Ko`llarga ne ta'sir bor.
17. To`g`ri rang bersang unga,
Axborot berar senga.
18. To`rtburchakni chizganlar,
Qoraga bo`yab qo`ysin.
Belgilab uning nomin,
Nima deb yozib qo`ysin?
19. Xaritada yashil rang,
Qanday joy ekan qarang.
20. Mening shaklim yumaloq,
Harakatdaman har choq.
Qish, bahor, yoz va kuzni,
Kechasi va kunduzni,
Hadya etaman senga,
Quyoshga tutib o`zni.
21. U rasmga qarindosh,
Xaritaga yaqiraoq.
Yerning shakl modeli,
Cho`zinchoqmas yumaloq.
22. Yer tinmayin aylanar,
Daqiqalar shaylanar.
Kun, oy, fasl, almashib,
Qanday nomga boylanar?
23. Bir fasl bor issiq, soz,
Quyosh tig`idamiz....
24. Qizaradi so`nmaydi,
Usiz giyoh unmaydi.
25. Yerning tabiiy yo`ldoshi,
Oydindagi so`z boshi.
26. Uning bag`ridadir hatto suv qobiq,
Yuzin silab turar ham havo qobiq.
Tabiat bergandir qattiq fazilat,
Qa'ri boyliklarga limmo-lim qat-qat.
27. Avstraliya, Afrika,
Janubiy Amerika.
Birlashganlar bir zamon,
Ayting, qay materikka?
28. Silkitar u yer po`stin,
Nima ekan bu do`stim?
29. Uni vulqon otadi,
Tosh ustida qotadi.
30. Vulqonga o`xshaydi-ku,
Qaynoq suv puflaydi u.
52. Sudralib yuruvchining,
Nomin olibdi o`zga.
Tinch ummonning bag`rida,
Ko`rinib turar ko`zga.
53. Ko`plab qo`shni orollar,
O`xshaydi bir-biriga,
Nomi ham yashiringan,
Bir oila siriga.
55. Kichkina bir orolda,
Mo`jizali qonun bor.
Borgan metall jismlar,
Qaytib kelmaslar zinhor.
57. O`zgartirsang bosh harfim,
Kichik bir bo`g`iz.
Kimyoviy bir birikma,
Bo`ladi to`kis.
59. Elkaga osib yukini,
Suratga olib ko`kni.
Orol yasar, o`rkach tog`,
Bog`bonsiz yaratar bog`
61. Daryo boshlanar joydan,
Qor, muzlik, jilg`asoydan,
Sizga gullar keltirdim,
Daryo, ko`llar keltirdim.
62. Nafisa, Ilhom, Lola,
Ismin bosh harflarin olib,
Eng uzun daryo nomin,
Topib bo`laqol g`olib.
63. Arman tog`laridan boshlanib,
Butun Iroq suvini kutar,
Fors qo`ltiqqa yetganda daryo,
Suvin yirtqich nomi-la tutar,
[spoiler]Nu
64. Mansabi ayni o`z nomida,
Manbai «Dunyoning tomi» da.
66. Daryoda suv toshsa,
«Toshqin» deb nomlanar,
Sathi past bo`lsa-chi,
U qanday nom olar?
69. Tuproqdan suv qochsa,
Bo`lar sahro, cho'l,
Havza quloch ochsa,
To`lar moviy.
72. U shunday ko'l,
Faunasi mo'l.
Bir qism suv, chuchuk,
Qolgani-chi, sho`r.
75. Kunduz dengizdan qochar,
Bag`ri dilingni ochar.
Tunda ortiga shoshar,
Xullas qirg`oqdan oshar.
78. Rangi boru, shakli yo`q,
Uningsiz hayot ham yo`q.
79. Ko`zga ko`rinmas qobiq,
Yasabdi bug`dan momiq,
U quyosh yuzin to`sib,
Suv tashir ekan horib.
81. Yer yuzasi oy kabi,
Qizib kech sovib kelmas,
Meteoritlar cho`g` bo`lib,
Ne sabab yetib kelmas?
84. Nemischadan qilsang tarjima,
«Qanot» degan ma'no anglatar,
Shamol yo`nalishin ko`rsatib,
Gorizontal rumbda aks etar.
85. Tongda shudring, tuman inmadi,
Kechga borib, shamol tinmadi,
Qushlar pastlab uchib yurdilar,
Ob-havodan darak berdilar?
87. Erta tong tursam, barglar,
Tomchi-la bezalibdi.
Yomg`ir yog`may turib ham,
Billurday namlanibdi.
Qanday ekan bu jumboq,
Qani, Nodir aytib boq.
90. Joyning o`rnida xo`p bog`liq harorat,
Bir yerda yuqori, bir yerda-chi, past.
Bu chiziq chegara bo`ladi faqat,
Havo harorati bir xil bo`lsa bas.
91. Bahorjonga u eshik ochar.
Har to`rt yil qish faslida,
Bu qanday yil aytchi, Nafisa?
Buning nomin aytsam...
92. Yunonchadan qilsang tarjima,
«Shimoliy»dir uning ma'nosi.
U mintaqa katta bir zona.
Juda sovuq, sfiimol sahrosi.
96. Cho`lda o`sadi,
Suvda cho`kadi,
Shamol to`sadi,
Shoxin to`kadi.
Toshdek yog`ochin,
Arra kesolmas,
Deganlarim chin,
Zaxda o`solmas.
97. Topchi, senga topishmoq,
Unga darkor cho'1, qumoq.
Do`stlari juzg`un, iloq,
Sanoqsiz, juflmi, yo toq.
Qani, ayt nomin...
98. Yomg`ir suvlarin so`rar,
Besh ming yil umr ko`rar,
Tunda xushbo`y gul ochar,
Savannaga nur sochar.
«O`simlik fili» derlar,
Maymunlar sevib yerlar.
99. U shunday o`t,
Asbob nomida.
Bargi doim,
Quyosh domida.
Undan ayon bo`lar,
To`rt tomon.
Nobud qilma,
Uni hech qachon.
100. Finchadan o`girsak,
«O'rmonsiz» demak,
Namlik xo`p yetarli,
Issiqlik kerak.
Geografik atama, hodisa, joy nomlari va boshqalarni topishmoqlar asosida bayon etilishi o`quvchilarni unga mos javobni topish uchun bilgan barcha ma'lumotlarni eslashga, geografik xaritalarni tasawurqilish, materiklar, davlatlar, rayonlar bo`yicha o`ziga xos xususiyatlarni yodda saqlashga o`rgatadi.
Bu «Geografik topishmoqlarni» yozishdan maqsad o`quvchilar bilimini baholashda noan'anaviy usullardan foydalanib o`tilgan dars samaradorligini oshirishdan iboratdir.
* * *
1. To`rt tomoning aniqlab berar,Darajada joylar aks etar.
Osmondami, suvda, o`rmonda,
Sayohating chog` asqotar
2. Unga o`simlikla ryuzini burar,
Qumursqalar inin og`zin qurar,
«Avstraliya» — so`zi unga taqalar,
Bu tomonning nomi qanday atalar?
3. Yo`ldan adashib Tolib,
Rosa qolibdi horib.
Xarita va plan ham,
Kompas, gnomonlar ham,
Qolgan edi yo`qolib,
Ne qilish endi Tolib?
Ketsin shaxdam yo'l solib,
Daraxtlarga qarabmi,
Tog`-suvlarda yayrabmi?
4. Lotinchadan qilsang tarjima
«Sharq» so`zini hosil qiladi.
Yo`llaringni yo`qotsang juda
Hamrohu hayrixoh bo`ladi.
5. Yer yuzida shunday nuqta bor.
Kecha-kunduz farqlanmas unda.
Yulduzi ham so`nmaydi zinhor,
Charaqlaydi kunda va tunda.
6. Xaritamas miqyosi bor,
Unda joyning rejasi bor.
Aniqroqdir globusdan,
Belglarning o`z o`rni bor.
7. Bor shunday mingtaga kunduz va kecha,
Teng kelar hattoki minutlargacha.
8. Bir xil baland nuqtani,
Tutashtirar bir chiziq.
Unga relyef bo`lsa bas,
Hech rang ijhlatmas qiziq.
9. Globus va xarita,
Chizayotib Madina.
Sariq nuqtalar qo`ydi,
Ayting, qani bu nima?
10. Harakatsiz barqaror,
Yerda ikki nuqta bor.
11. Yer sharini qoq ikkiga bo`laman,
Parallelga men parallel bo`laman.
12. Ekvatordan Arktikaga,
Yo`l oldi do`sting G`ani.
Qaysi kenglik tomon borar,
Shu G`ani ayting qani?
13. Uchburchak shakl chizib,
Uch xil nom qo`ydi Vali.
Chunki birin bo`yadi,
Birisi yarim hali.
Uchinchisi oq qoldi,
Nomini top-chi, Ali.
14. Sayohatda asqotar,
Asbob nomin kim topar.
15. Kurramizni tasvirlab,
Kattaligin ham o`lchab.
Darslikni kim nomlagan.
Xotiralarni jamlagan.
16. Xarita tuzib olim,
Ko`llarni belgiladi.
Ko`p ko`lni ko`kka bo`yab,
Ba'zisin qizg`illadi,
Bu ranglarda ne sir bor,
Ko`llarga ne ta'sir bor.
17. To`g`ri rang bersang unga,
Axborot berar senga.
18. To`rtburchakni chizganlar,
Qoraga bo`yab qo`ysin.
Belgilab uning nomin,
Nima deb yozib qo`ysin?
19. Xaritada yashil rang,
Qanday joy ekan qarang.
20. Mening shaklim yumaloq,
Harakatdaman har choq.
Qish, bahor, yoz va kuzni,
Kechasi va kunduzni,
Hadya etaman senga,
Quyoshga tutib o`zni.
21. U rasmga qarindosh,
Xaritaga yaqiraoq.
Yerning shakl modeli,
Cho`zinchoqmas yumaloq.
22. Yer tinmayin aylanar,
Daqiqalar shaylanar.
Kun, oy, fasl, almashib,
Qanday nomga boylanar?
23. Bir fasl bor issiq, soz,
Quyosh tig`idamiz....
24. Qizaradi so`nmaydi,
Usiz giyoh unmaydi.
25. Yerning tabiiy yo`ldoshi,
Oydindagi so`z boshi.
26. Uning bag`ridadir hatto suv qobiq,
Yuzin silab turar ham havo qobiq.
Tabiat bergandir qattiq fazilat,
Qa'ri boyliklarga limmo-lim qat-qat.
27. Avstraliya, Afrika,
Janubiy Amerika.
Birlashganlar bir zamon,
Ayting, qay materikka?
28. Silkitar u yer po`stin,
Nima ekan bu do`stim?
29. Uni vulqon otadi,
Tosh ustida qotadi.
30. Vulqonga o`xshaydi-ku,
Qaynoq suv puflaydi u.
51. Ummon osti baland tog`larin,
Cho`qqilari suv sathidan tik,
U yerlarda inson yasharmi?
Yashamasa u nega kerak?
U yerlarda inson yasharmi?
Yashamasa u nega kerak?
52. Sudralib yuruvchining,
Nomin olibdi o`zga.
Tinch ummonning bag`rida,
Ko`rinib turar ko`zga.
53. Ko`plab qo`shni orollar,
O`xshaydi bir-biriga,
Nomi ham yashiringan,
Bir oila siriga.
55. Kichkina bir orolda,
Mo`jizali qonun bor.
Borgan metall jismlar,
Qaytib kelmaslar zinhor.
57. O`zgartirsang bosh harfim,
Kichik bir bo`g`iz.
Kimyoviy bir birikma,
Bo`ladi to`kis.
59. Elkaga osib yukini,
Suratga olib ko`kni.
Orol yasar, o`rkach tog`,
Bog`bonsiz yaratar bog`
61. Daryo boshlanar joydan,
Qor, muzlik, jilg`asoydan,
Sizga gullar keltirdim,
Daryo, ko`llar keltirdim.
62. Nafisa, Ilhom, Lola,
Ismin bosh harflarin olib,
Eng uzun daryo nomin,
Topib bo`laqol g`olib.
63. Arman tog`laridan boshlanib,
Butun Iroq suvini kutar,
Fors qo`ltiqqa yetganda daryo,
Suvin yirtqich nomi-la tutar,
[spoiler]Nu
64. Mansabi ayni o`z nomida,
Manbai «Dunyoning tomi» da.
65. Balxashga chuchuk suvni,
Faqat u eltib borar.
Qaysi daryo ekanin,
Qani kim aytib berar.
Faqat u eltib borar.
Qaysi daryo ekanin,
Qani kim aytib berar.
66. Daryoda suv toshsa,
«Toshqin» deb nomlanar,
Sathi past bo`lsa-chi,
U qanday nom olar?
69. Tuproqdan suv qochsa,
Bo`lar sahro, cho'l,
Havza quloch ochsa,
To`lar moviy.
72. U shunday ko'l,
Faunasi mo'l.
Bir qism suv, chuchuk,
Qolgani-chi, sho`r.
75. Kunduz dengizdan qochar,
Bag`ri dilingni ochar.
Tunda ortiga shoshar,
Xullas qirg`oqdan oshar.
78. Rangi boru, shakli yo`q,
Uningsiz hayot ham yo`q.
79. Ko`zga ko`rinmas qobiq,
Yasabdi bug`dan momiq,
U quyosh yuzin to`sib,
Suv tashir ekan horib.
81. Yer yuzasi oy kabi,
Qizib kech sovib kelmas,
Meteoritlar cho`g` bo`lib,
Ne sabab yetib kelmas?
84. Nemischadan qilsang tarjima,
«Qanot» degan ma'no anglatar,
Shamol yo`nalishin ko`rsatib,
Gorizontal rumbda aks etar.
85. Tongda shudring, tuman inmadi,
Kechga borib, shamol tinmadi,
Qushlar pastlab uchib yurdilar,
Ob-havodan darak berdilar?
87. Erta tong tursam, barglar,
Tomchi-la bezalibdi.
Yomg`ir yog`may turib ham,
Billurday namlanibdi.
Qanday ekan bu jumboq,
Qani, Nodir aytib boq.
90. Joyning o`rnida xo`p bog`liq harorat,
Bir yerda yuqori, bir yerda-chi, past.
Bu chiziq chegara bo`ladi faqat,
Havo harorati bir xil bo`lsa bas.
91. Bahorjonga u eshik ochar.
Har to`rt yil qish faslida,
Bu qanday yil aytchi, Nafisa?
Buning nomin aytsam...
92. Yunonchadan qilsang tarjima,
«Shimoliy»dir uning ma'nosi.
U mintaqa katta bir zona.
Juda sovuq, sfiimol sahrosi.
96. Cho`lda o`sadi,
Suvda cho`kadi,
Shamol to`sadi,
Shoxin to`kadi.
Toshdek yog`ochin,
Arra kesolmas,
Deganlarim chin,
Zaxda o`solmas.
97. Topchi, senga topishmoq,
Unga darkor cho'1, qumoq.
Do`stlari juzg`un, iloq,
Sanoqsiz, juflmi, yo toq.
Qani, ayt nomin...
98. Yomg`ir suvlarin so`rar,
Besh ming yil umr ko`rar,
Tunda xushbo`y gul ochar,
Savannaga nur sochar.
«O`simlik fili» derlar,
Maymunlar sevib yerlar.
99. U shunday o`t,
Asbob nomida.
Bargi doim,
Quyosh domida.
Undan ayon bo`lar,
To`rt tomon.
Nobud qilma,
Uni hech qachon.
100. Finchadan o`girsak,
«O'rmonsiz» demak,
Namlik xo`p yetarli,
Issiqlik kerak.
101. Ko`kish-zang.
Unga rang.
Zichlik xos,
Botqoq mos.
102. Kuchli shamol, yog`indan,
Asray deb yerin dehqon.
Yaratar katta o`rmon,
Bog`-mi bu? Bormi, bog`bon?
103. Xo`jalik uchun zarur,
Mablag`, zahira erur.
104. Emishi yantoq, sho`ra,
Oziq tanlamas, xo`ra.
«Cho'l kemasi» yuk tashir,
Mayli, javobing yashir.
105. Savannadir makoni,
Hashoratlar sultoni.
Qurar qator minora.
Tuproq ostin qiroli.
106. Se-se pashshasi chaqib,
Ziyon yetkazolmaydi.
Terisi yo'1-yo'l chiziq,
Hech kim ketkazolmaydi.
107. Qo`pol, beo`xshov jonzot,
U «Suvayg`ir», yo «Suv ot».
Terisi silliq tuksiz Kishnar, gigant....
108. Ariqqa qurar to`g`on,
Shox kesar yo`g`on-yo`g`on.
Hovuzga uy quradi,
Qishin-yozin turadi.
Issiq, pishiq mo`ynasi,
Topmoq bo`lgan o`ylasin.
109. Arktikaning hayvoni,
Qorli g`or uy-ayvoni.
Sho`ng`ir suvga, goh chopar.
Ozig`in ovlab topar.
Yemishi tyulen, qushlar,
Baliq yeb ko`ngil xushlar.
110. Ta'mni sezar oyog`i,
Qo`ling bo`yar bo`yog`i.
111. U bor joyda qo'y, quyon.
Xavfda turar begumon.
112. O`zi hayvonlar zo`ri,
Nomin bilsangiz......
113. Lotinchadan qilsang tarjima,
«Qora» degan ma'no bildirar.
Fan tilida u irqning nomi,
Qaysi davlat shunday atalar?
114. U shunday keng shahar,
Oq, Ko`k Nil tutashar.
Topsangiz gar ismi,
Hayvonning ham jismi.
Emas quloq, yoki dum.
Shaharning nomi...
115.Ikki davlat birlashib,
Ko`l va orol sirlashib,
Bitta nomga bog`landi,
Bosh bo`g`inlar chog`landi.
Afrikadan izlangiz,
Topib, menga so`zlangiz.
116. Dunyoda u eng issiq shahar,
Changlarin der upoli.
Nomin top-chi, qani sen Zafar.
Nomi uni...
117. U kofening vatani,
Qizil dengizdan nari.
118. Yosh burmali tog`lar ko`p,
Quruq o`zan «Vodiy» ham.
Eng katta cho'l shundadir,
Neft, gaz koni-ko`p biram.
119. Bu yerda aloe, yovvoyi tarvuz,
Vilvichiya, xunnolar o`sadi yolg`iz.
120. Bu yer eng issiq, sernam.
Bo`lmaydi hatto qish ham,
Se-se pashshasi uchar,
Chuqur uzun ko'l uchrar.
121. Qani, o`ylab ko`r bir pas,
Topolsang, nomi...
122. Afrikaning boy tog'i,
Yirtqich mahluqdir nomi,
123. Daraxtzorda kunduz ham.
Fonar olib yurasan.
Lianaga osilgan
Shimpanzeni ko`rasan.
124. Chang-to`zon etib o`zin,
U buzar cho`lning yuzin.
Sahroi Kabir manzili,
U qay shamolning xili?
125. Sayyorada chuchuk ko`llardan,
Uzunlikda sardori o`zim,
Chor tarafim hamon tog`lardan,
Eslatadi qayerni so`zim?
126. Afrikada shunday daryo bor,
Ekvatorni kesar ikki bor.
Materikda eng sersuv o`zi,
Mavsum bo'yi bir xil suv oqar.
127. Ikki irmoq, Ko`k va Oq,
Nil bo`lar qo`shiliboq.
Birin suvi loyqadir,
Qaysinisi tiniqroq?
128. Yarim qoqidir tovoq,
Uning nomichi...
129. Tapir-tupir etdi-yu,
Bir hayvon kirib keldi.
Bu ovoz shu hayvonning,
Nomini aytib berdi.
130. Na hayvondir-u, na qush,
Uzun oyoq, katta to`sh.
Tuyadan tez chopar u,
Bilsang nomi...
131. Nomidan ma'lum, shira ozig`i.
Mitti, sayroqi, Afrika zog`i...
132. Bu davlatda sim-g`ovlar,
O`ragan cho'l yaylovlar.
Chorvaning yo`q cho`poni,
Qo`rasiz, qo`y makoni.
133. Butalar qalin o`sar,
Tikanlar yo`lin to`sar.
Bolta bilan yurasan,
Cho'l dublarin ko`rasan.
U Avstraliyada bor,
Ayt, qanday chakalakzor?
134. Kam harakat qiladi,
Uni hamma biladi
Daraxtda oziq-ovi,
Avstraliya...
135. U dunyoda eng quruq,
Bag`rida vulqon ham yo`q.
Haltali hayvonga kon,
Bitta davlatga makon.
136. Katta maydon quruq cho'l,
Eng yirigi Eyr ko'l.
137. Ulkan haltali hayvon,
Qayerni qilgan makon?
138. Tuxum qo`ysa g`aqillab,
Chaqiradi xolasin.
Go`yo odam misoli,
Emizadi bolasin.
139. Shu yerda butilka daraxtlar o`sar,
Termitlar in qurib manzara yasar.
140. Tanasi bo`lar arqon,
Ildizi sharbatga kon.
141. U ham xaltali hayvon,
Suv ichmagay hech qachon.
142. Janubiy materikda,
Yetmish foiz hudud cho'l.
Asosiy suv krikda,
Eng yirigi qaysi ko'l?
143. Sayr qiladi u uchmay,
Shu keng samoni quchmay.
Pati yengil, mayindir.
Topmog`ingiz tayindir.
Okeaniyaning chiroyi
Qushlarning erkatoyi.
144. Qushlar tinmay kuylaydi,
Qora to`ti so`ylaydi.
"Hayot daraxti” o`sar,
Nafis yelpig`ich yasar .
Davlat ramzida uyg`oq,
Toshbaqa, palma yong`oq.
145. Orollar marjon-marjon,
Daraxtlarda qovun, non.
Yashar «Jannat qushlari»,
Kuylashga yo`q xushlari.
Toping, yashirdim joyni,
Mo`jizasiga boyni.
146. Topib olingchi meni,
Bari do`stim davlatli.
Materiklar ichinda,
Eng balandmand savlati.
147. Qutbning dugonasi,
Aysbergning onasi.
O`ragan oppoq choyshab,
Yerning «Sovuqxonasi».
Arktikaning qarshisi,
Siz topingchi, yaxshisi.
148. Ayting, bu qayer bo`lar?
Doimiy aholi yo`q,
Har tomon muz, daryo yo`q,
Pingvin yashar kerak to`q.
149. O`zi qushu, uchmaydi.
Hatto in ham qurmaydi.
Qishda ochar jo`jasin,
Muz materik go`shasin.
150. Yangi materiklar tomonda,
Panamadan janubiy yonda
Buyuk sayyoh nomida savlat,
To`kib turar qaysi bir davlat?
151. Ko`rkam daraxtni,
Tuproq undirar.
Toping siz nomin,
«Bolta sindirar».
152. Selva nima? U tog`mi?
O`rmon dashtmi, Yo bog`mi?
153. Suv ustida gul tovoq,
U go`yo yonar chiroq.
Amazonkaga bezak,
Topingchi, qo`ydim so`roq?
154. Dashtu savannada yashar?
Bolalarga to`pdir, yo shar.
155. Yirtqich hayvon o`zi,
Juda qadimgi.
And tog`ida yashar,
Bor ko`zoynagi.
156. Yog` in kam tushar,
Anddan sharqroqda.
Chala cho'l desam,
U qanday nomda?
157. «Pampa» derlar ko`p Nandu,
Daraxtsiz yer nima bu?
158. Oziq unga gul shirasi,
Mitti qushlarning sarasi.
159. Meni o`lkam bilsangiz,
Turkistonim mashriqda.
Kubadan gap ochsangiz,
Qarab boqing...
160. Ko`llar emish zanjir, to`r,
Oqmas erur Katta...
Sahni keng, buyuk biri,
Bilsang g`oyat ko`p siri,
Kelsang bo`lar qayiqda,
Bu ko'l Katta...
161. Yevrosiyo unga makon,
Cho`lning nomi...
162. Qora, Azov dengizi,
Istar uni yengisi,
Qani, topib ol sirim,
Bu Yarimorol...
163. U tog`ning nomin olgan,
Suvi Kaspiyga borgan.
Ovrupa va Osiyoga.
Chegara bo`lib qolgan.
164. U «Kunbotar», "kun chiqar” ham o`zidir,
Atamalar qay materik so`zidir.
165. Uning sochlari silliq,
Bug`doy rangdir badani,
Yanog`i keng, ko`z qisiq.
Qaysi irqning odami?
166. Qani, ayt-chi sen Tal`at,
Neftga boy qaysi davlat?
167. Xaritaga boq o`rtoq,
Sher shaklini top tezroq.
Unda qay davlatlar bor?
Qaramay aytchi, bundoq.
168. Ikki shahar Adan va Sana,
Poytaxt erur-ikki davlatga.
Sana shahri-Yamanga poytaxt,
Adan poytaxt qay mamlakatga?
169. Qani ayt, sen, Mamlakat,
Eng katta qay mamlakat?
170. Jayhun, o`kuz, Oks, qadimgi nomi,
Qirg`og`in o`pirar hech yo`q maromi.
171. U bug`doy, paxtaga kon,
Siz-u bizgadir makon.
172. Shunday daryoki uzun,
Qadimgi nomi Sayhun.
173. Norin va Qoradaryo,
Qo`shilgach qaysi daryo?
174. Shakli bodomsimon,
«Jannat» makondir.
Vatanim chiroyi,
Zebi jahondir.
175. Pista, do`lana, lola,
Qayda o`sar Kamola?
176. Qizil olma xurmo va chinor,
Tog` piyozi behi va anor.
Yo`q, qay biri «Qizil kitob»da,
Aniqlangchi ayni shu tobda.
Nodirbek YO`LDOSHYEV
Jizzax viloyati Zomin tumani
36-umumiy o`rta ta`lim maktabi
geografiya fani o`qituvchisi
