Nega biz yerning aylanishini sezmaymiz?
Odamlar bundan bir necha asr muqaddam, Yer tik turadi, Quyosh, Oy va yulduzlar
uning atrofida aylanadi, deb o`ylashgan. Nega shunday deb o`ylashganini
tushunish uncha qiyin emas. Bir qarashda hozir ham shunday tuyuladi. Hech kim
Yer aylanishini sezmagan. Nega Yer aylansa, uning ustidagi narsalar,
okeanlardagi suvlar to`kilib, sochilib ketmaydi? Odamlar bundan
bir necha asr muqaddam, Yer tik turadi, Quyosh, Oy va yulduzlar uning atrofida
aylanadi, deb o`ylashgan. Nega shunday deb o`ylashganini tushunish uncha qiyin
emas. Bir qarashda hozir ham shunday tuyuladi. Hech kim Yer aylanishini
sezmagan. Nega Yer aylansa, uning ustidagi narsalar, okeanlardagi suvlar
to`kilib, sochilib ketmaydi?
Endilikda biz
Yer ikki yo`nalishda aylanayotganini yaxshi bilamiz. U Quyosh atrofida
aylanishi bilan birga o`z o`qi atrofida ham aylanadi. Nega biz buni sezmaymiz,
degan savolga kelsak, biz ham Yer yuzasi bilan birga aylanamiz. Bizni va
okeanlardagi suvlarni gravitatsiya, Yerning tortish kuchi tutib turadi.
Yerning
aylanishi biz kuzatadigan va sezadigan ko`pgina narsalarda ko`rinadi. Yer
aylangani uchun ham tun bilan kun almashadi. Agar u aylanmaganida, uning
Quyoshga qaragan tomonida abadiy kunduz, orqa tomonida esa abadiy tun hukm
surgan bo`lar edi. Yerning har bir nuqtasi 24 soat ichida dastlab Quyosh nuri
tushadigan tomonda, so`ngra qorongi tomonda bo`ladi.
Yerning biz
«sezmaydigan», ammo hayotimizni o`zgartiradigan yana bir muhim harakati Quyosh
atrofida aylanishidir. Aynan shu harakat yil fasllari almashuviga sabab
bo`ladi, tevarak-atrof har faslda o`zgaradi. Quyosh atrofidagi sayohat 365,25
kun, ya’ni bir yil davom etadi. Yil esa tarix, har birimizning hayotimiz va
hokozolar o`lchovidir.
Fasllar
almashuvi Yer o`qining qiyaligi bilan bog’liq. Yer o`qining ekliptika
(Quyoshning ko`z bilan ko`rish mumkin bo`lgan yillik harakati sodir bo`ladigan
katta sfera aylanasi)ga nisbatan qiyaligi 66 gradusdir. Har bir qutb yarim yil
davomida Quyoshga, yana yarim yilda esa undan teskari tomonga qiyalagan
bo`ladi. Shuning uchun yerning shimoliy qismiga yarim yil davomida Quyosh nuri
ko`proq, keyingi yarim yilda esa ozroq tushadi. Quyosh nuri ko`proq tushgan
vaqt kamroq tushgan vaqt yilning eng sovuq fasllari bo`ladi.
Sharhlar - 1