Qutb yog`dusi
Osmonning butun shimoliy tomoni tebranib
turuvchi ikki ulkan yoy – qizil va yashil yoylari bilan yoritilgan. Yoylar
muttasil o`z ko`rinishini o`zgartirib, rang-barang tovlanib, goh paydo bo`lib,
goh yo`qolib turadi. Qoramtir osmonni to`satdan bamisoli o`q yoy singari yorqin
nurlari yorib o`tadi, ba`zan esa havoda qizil shokilali ko`m-ko`k parda osilib
turadi. Bu eng ajoyib va ko`rkam tabiat hodisalaridan
biri qutb yog`dusidir. Yorug` shimol yog`dusi (shimolda qutb yo`g`dusi shunday
ataladi) osmonda bir necha soat jilolanib turadi.
Qutb yog`dulari Quyosh bilan bog`liq. Quyosh
– ulkan hajmdagi qizib turgan shar ekanligini bilasiz, albatta. Ana shu ulkan
"pechka” olam bo`shlig`iga juda katta miqdorda issiqlik tarqatadi va o`zidan
elektr bilan zaryadlangan moddalarning zarralari oqmini chiqarib turadi. Ana
shu zarralar Yer atmosferasining yuqori – qatlamlarida – yer yuzasidan 80
kilometrdan to 1000 kilometrgacha bo`lgan balandlikda havo atomlari va
molekulalari bilan to`qnashadi va ular sariq, qizil, to`q-sariq ranglarda nur
sochadi. Qutb yog`dusi shunday ro`y beradi.
Xo`sh, nima uchun ana shu ajoyib manzara
odatda faqat Yerning Shimoliy hamda Janubiy qutblari yaqindagina sodir bo`ladi?
Gap shundaki, butun Yer kurrasi ulkan magnitdan iboratdir. Har qanday magnitda
bo`lganidek, uning ham ikkita qitbi bor. Elektr bilan zaryadlangan quyosh
zarralari bizning sayyoramizga yetib kelganida ular Yerning magnet kuchlari
ta`sirida Shimoliy va Janubiy magnet qutblariga og`adi, natijada bu hududlarda
qutb yog`dusi vujudga keladi.
Olimlar Quyoshda dog`lar miqdori ortgan
kezlarda qutb yog`dusi kuchliroq va tez-tez bo`lishini payqashgan. Quyoshning
aynan dog`lari bor qismidan Yerda qutb yog`dusini keltirib chiqaradigan
zarralarning o`ta kuchli oqimlari olam bo`shlig`iga otilib chiqadi.
