Quyosh - tabiat in`omi
Bizning atrofimizdagi barcha tirik organizmlar (o‘simlik, hayvon,
mikroorganizm) oziqlanadi, harakatlanadi va ko‘payadi. Buning uchun ma’lum
miqdordagi energiya kerak bo‘ladi. Yerning tirik qobig‘i to‘xtovsiz yangilanib
turadi va u bir turdagi organizmdan boshqa turdagi organizmga o‘tib, yana o‘lik
tabiiy muhitga qaytadi. Shunday qilib, biosferaga milliard yillar davomida
to‘xtovsiz va abadiy energiya oqimi tushib turadi. Sayyoramizga tashqaridan
keladigan energiyaning manbai quyosh nurlari hisoblanadi.
Har yili Yerga quyosh nurining taxminan 1,26x1024
Kkal. energiyasi tushib, uning 42% gina fazoga qaytariladi. Qolgan 58%
energiyaning ma’lum qismi ham yo‘qolib, qolgan miqdori asosan tirik avtotrof
organizmlar tomonidan foydalaniladi. Fotosintez jarayoni uchun quyosh nuri
energiyasining 0,1 foizi sarf bo‘ladi. Ushbu miqdorni tasavvur qilish uchun 1 m
Yer yuzasiga qancha energiya tushishini aniqlash lozim. 0‘rtacha iqlim
zonalarida quyosh nuri radiatsiyasi, bir daqiqa davomida ochiq havoda kunning
o‘rtalarida 10-14 kkal\sm2 ni tashkil etadi, o‘rtacha sayyoramizga 1
m2 yuzaga yiliga 1,7 mln.kkal energiya to‘g‘ri keladi.
Organizmning tirik qobig'i ana shunday katta
miqdordagi energiyani bir tekis qabul qila olmaydi. Buning sababi, quyosh
radiatsiyasining notekis taqsimlanganligidir. Shuningdek, o‘simliklar qoplami
ham Yer yuzida iqlim, tuproq va boshqa omillarga bog‘liq holda tarqalgan.
Energetik tanglikning vujudga kelish omillari yangi
muqobil energiya manbalarini izlashni vazifa qilib qo‘ydi. Quyosh energiyasini
yoqilg‘i hisobidagi yillik miqdori 540ga teng. Quyosh energiyasi tugamaydigan
tabiiy resurs hisoblanadi. Olimlar oldiga, quyosh energiyasining issiqlik va
elektr energiyalariga aylantirish vazifasi turibdi. Birinchi vazifani hal etish
uchun mahalliy quyosh batareyalaridan foydalanish mumkin bo‘lsa, keyingi
vazifani hal etish uchun yirik markazlashgan quyosh elektrostantsiyasi
qurilishini taqozo etadi.
Olimlar fazoda yirik orbital quyosh
elektrostantsiyalari loyihalarini ham yaratishgan. Ulardan Yer yuzasiga qabul
qiluvchi nurlaryordamidayetkazib beradi.
Ammo buning ekologik oqibatlari va iqtisodiy
tomonlarini ham o‘ylab ko‘rish kerak bo‘ladi. 0‘zbekistonda yiliga 270 kundan
ortiq quyoshli kunlar kuzatiladi. Bizga tabiat in’om etgan ekologik toza
energiya manbalaridan xalq xo‘jaligining turli sohalarida keng foydalanish
tugallanadigan tabiiy resurslarni tejashga yordam beradi.
Kelajak avlod albatta, ushbu tabiat in’omidan to‘g‘ri va oqilona
foydalanadi deb ishonamiz.
