Dars ishlanmasiga qo`yilgan talab va ijrosi o`quv jarayonida bajarilish tahlili
O`qituvchining darsga puxta tayyorgarligi ta'lim muvaffaqiyati va
samarasi garovidir. Dars bu, sinfda taqvim-mavzu reja asosida belgilangan vaqt davomida
o`qituvchi tomonidan o`quvchilar uchun o`quv-tarbiya jarayonining maqsadli
tashkil etilishidir.
Shunday ekan, har bir o`qituvchi darsga sifatli va puxta tayyorlanmasdan
kirishni insoniylikka, pok vijdonga xiyonat ekanligini va ish haqini halollab
olish lozimligini his qilishi kerak. Chunki, har bir fan o`qituvchisi faoliyati
asosini sifatli dars o`tish, o`quvchilarga yaxshi ta'lim-tarbiya berish tashkil
etadi.
O`qituvchining darsga tayyorgarligi shartli ravishda quyidagi ikki
bosqichdan iborat:
1. O`qituvchining o`z fani yuzasidan umumiy tayyorgarligi.
2. O`qituvchining har bir darsga kundalik tayyorgarligi.
O`qituvchining umumiy tayyorgarligi muntazam amalga oshirib boriladigan
jarayon bo`lib, o`quv yili boshlanishi oldidan quyidagilarni qamrab oladi:
- Davlat ta'lim standarti (DTS), o`quv dasturi, o`quv reja hamda ularga berilgan tushuntirish xatlarini o`rganib chiqish;
- O`zi dars beradigan o`quv faniga oid yangi ilmiy va metodik adabiyotlarning mazmuni bilan tanishish;
- tegishli ko`rgazma materiallarni, o`quv-jihozlarini o`rganish, ularni qo`llay bilish;
- ilg`or o`qituvchilarning ish tajribalarini o`rganish, tahlil qilish orqali o`z bilimini kengaytirish;
- kompyuter texnikasidan foydalanish ko`nikmasini shakllantirib, bu boradagi mahoratini oshirish, elektron darsliklar, matn muharrirlari, "ZiyoNet" axborot ta'lim portaliga joylangan ma'lumotlardan samarali foydalanish kabilardir.
O`qituvchining darsga kundalik tayyorgarligi eng asosiy vazifalardandir.
Darsga tayyorgarlik ko`rish quyidagi bosqichlarda amalga oshirilishi
lozim:
1-bosqich: Taqvim-mavzu rejadagi yangi mavzu va unga ajratilgan vaqt
(soat) aniqlashtirib olinadi.
2-bosqich: DTS va o`quv dasturidan o`tilayotgan mavzu yuzasidan
o`quvchida qanday tushunchalar (bilim, ko`nikma va malakalar) shakllantirilishi
lozimligi aniqlashtirilib, shu asosida dars maqsadlari belgilab olinadi.
3-bosqich: Mavzu asosida darsda foydalaniladigan texnik vositalar,
elektron manbalar, slaydlar, ko`rgazmali va didaktik materiallar, adabiyotlar
o`rganib chiqiladi hamda dars ishlanmasi (konspekti) yoziladi.
Dars ishlanmasi (konspekt)ning
tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
Sana, sinf (parallel sinflar uchun bitta mavzu bo`yicha alohida-alohida
dars ishlanmasi (konspekt)ni yozish shart emas, bitta mavzuga bitta dars
ishlanmasi yozilsa kifoya. 5-"A", "B" sinflar deb
ko`rsatiladi), fan nomi yoziladi.
Darsning mavzusi (taqvim-mavzu reja asosida).
Dars maqsadi (darsga qo`yilgan maqsad 45 daqiqa davomida bajariladigan
(erishiladigan), aniq, hayotiy (real) va dars yakunida baholanadigan(o`lchamli)
bo`lishi maqsadga muvofiq):
a) ta'limiy maqsad - dars jarayonida o`quvchilarda shakllantiriladigan
bilim, ko`nikma va malakalar asosida belgilanadi;
b) tarbiyaviy maqsad - dars jarayonida o`quvchilarda qaysi axloqiy
sifatlar shakllantirilishi asosida belgilanadi;
s) rivojlantiruvchi maqsad - dars natijasida o`quvchilarda qaysi
bilimlar va axloqiy fazilatlar rivojlantirilishi asosida belgilanadi.
Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi; o`quvchilarning
bilim, ko`nikma va malakalarini rivojlantiruvchi; umumlashtiruvchi; o`quvchilar
egallagan bilim, ko`nikma va malakalarni tahlil, nazorat qiluvchi kabi dars turlari bo`lishi mumkin.
Darsda foydalaniladigan metodlar: bunda an'anaviy, zamonaviy, interfaol
metodlardan o`tilayotgan mavzuning o`quvchilar tomonidan samarali
o`zlashtirilishiga xizmat qiladiganini oqilona tanlash lozim.
Darsda foydalaniladigan jihozlar: texnik vositalar, slaydlar,
ko`rgazmali va didaktik materiallar.
Darsni tarkiban quyidagi qismlarga ajratish mumkin:
tashkiliy qism;
o`tilgan mavzuni takrorlash (mustahkamlash);
yangi mavzuni tushuntirish;
yangi mavzuni mustahkamlash;
o`quvchilarni baholash;
uyga vazifa berish.
Dars ishlanmasini tayyorlashda o`qituvchi darsning har bir qismini
e'tiborga olishi maqsadga muvofiq.
Dars ishlanmasi (konspekt) hamma o`qituvchida bo`lishi shart. Lekin dars
ishlanmasi qanday mazmunda, hajmda va necha varaqdan iborat bo`lishi
o`qituvchining dars o`tishdagi o`ziga xos yondashuvidan kelib chiqqani ma'qul. Bunda hamma o`qituvchi
uchun bir xil chegara, cheklov o`rnatib bo`lmaydi.
Agarda o`qituvchi dars berayotgan o`quvchilarning o`zlashtirish
samaradorligi yuqori bo`lsa, ular turli ko`rik-tanlovlarda yuqori natijalarga
erishgan bo`lsa, o`qituvchining dars jarayoniga maktab ma'muriyati va hududiy
xalq ta'limi boshqaruvi idoralari xodimlari tomonidan halaqit berishlariga yo`l
qo`yilmaydi.
Dars ishlanmasi (konspekti) qo`lyozma shaklida yoki kompyuterda
yozilishi mumkin. Dars ishlanmasini kompyuterda yozish uchun esa o`qituvchi,
albatta, o`zi kompyuterda ishlashni bilishi lozim.
Direktorning o`quv-tarbiyaviy ishlar bo`yicha o`rinbosari har bir
o`qituvchining dars ishlanmasini ko`rib, tasdiqlash jarayonida ularda darsga
kirish uchun quyidagi eng muhim(minimum) hujjatlar bo`lishini nazorat qiladi:
- dars ishlanmasi (konspekti);
- taqvim-mavzu reja;
- o`quv dasturi;
- darslik.
O`qituvchilarning darslarini
tahlil qilish - samaradorlikka xizmat qiladi. O`qituvchilarni o`z ustida mustaqil ishlashlari, ijodiy izlanishlari
orqali ta'lim samaradorligini oshirishga yordam beradigan omillardan biri -
muntazam ravishda o`qituvchilarning darslarini tahlil qilishdir.
O`qituvchi darsini kuzatish va
tahlil qilish, ularning pedagogik mahorati, ish tizimi, o`quvchilarining
o`zlashtirishi, bilim darajasi kabi sohaviy va kasbiy layoqati yuzasidan xulosa
chiqarish hamda o`qituvchilarning o`zaro tajriba almashish imkonini beradi.
Dars tahlili kuzatish va o`rganish shaklida olib boriladi. Xalq ta'limi muassasalari faoliyatini metodik ta'minlash va tashkil
etish tuman (shahar) bo`limi mudirlari, o`rinbosarlari, metodistlari tomonidan haftasiga kamida 2 soat, ta'lim
muassasalari direktorlari, ularning o`rinbosarlari tomonidan 4 soat, fan metodbirlashma rahbari
tomonidan 2 soat, o`qituvchilar
tomonidan 1 soat o`qituvchilar
darslari kuzatilishi va tahlil qilinishi belgilangan.
Dars kuzatish va tahlil qilish
orqali o`quvchilarning umumiy tayyorgarligi, bilim olishdagi
faolliklari, fanga bo`lgan qiziqishlari, o`quv materiallari va jihozlar bilan
mustaqil ishlay bilishlari, o`qituvchiga bo`lgan munosabatlari aniqlanib,
tahlilga tortiladi. Bunda asosiy mezonlar sifatida o`qituvchi tomonidan dars
maqsadining to`g`ri qo`yilganligi, o`quv dasturi asosida dars jarayonini
to`g`ri rejalashtirishi, materiallarini bilish darajasi, yangi mavzuni
tushuntirish jarayonida asosiy g`oyani ajratib olishi, ilmiylik, ko`rgazmalilik
tamoyillariga rioya qilishi, darsda hamkorlikka erisha olishi, bilim va
ko`nikmalarni o`zlashtirishni nazorat etishi, dars mobaynida vaqtdan unumli
foydalanishi va pedagogik muomala madaniyatini egallaganlik darajasi kabi
jihatlar inobatga olinadi.
Unutmangki, sifatli dars -
bu, o`quvchilar tomonidan samarali o`zlashtirilgan dars. Dars boshlangandan
keyin hech kimning ushbu jarayonga halaqit berishiga yo`l qo`yilmaydi.
Darsning tahlili quyidagi turlarga
bo`linadi:
1.Ilmiy tahlil. 2.Psixologik tahlil. 3.Metodik tahlil. 4.Didaktik tahlil. 5.Umumpedagogik tahlil va boshqa
tahlillar (yoki bularning hammasini qamrab oladigan kompleks tahlil).
O`qituvchilarning darslarini tizimli tahlil qilish o`qituvchilarga
amaliy-metodik tavsiyalar berishga va natijada dars samaradorligining oshishiga
xizmat qiladi.
Ta'lim muassasalaridagi fan metodbirlashmalarining asosiy vazifasi
o`zaro tajriba almashish asosida ta'lim va tarbiya jarayonining ilg`or
pedagogik texnologiyalar asosida samarali tashkil etilishini ta'minlashdan
iborat.
Fan metodbirlashmalari ta'lim muassasalarida fan oyliklari, ochiq
darslar festivallari jarayonida o`tkaziladigan barcha turdagi mashg`ulotlarning
asosan o`rganilishi qiyin yoki murakkab bo`lgan mavzular asosida tashkil
etilishini ta'minlaydi.
Har bir fan yo`nalishidagi metodbirlashmalarda "Men
o`zlashtirilishi qiyin bo`lgan mavzular bo`yicha darslarni qanday tashkil
etaman?" mavzusidagi ochiq muhokamalar tashkil etiladi.
Fan o`qituvchilari astoydil, vijdonan yondashgan holda "Bilimlar
bellashuvi"da o`quvchilarining faol ishtirokini ta'minlaydi.
"Ustoz-shogird" tizimida, "O`rgan-o`rgat" tadbirlarida chin
yurakdan, faol ishtirok etadilar.
