O` - harfiga oid izohli lug`atlar
O`zak -
daryo tarmog`i, oqar suv, Qoraqalpog`istonda ko`p ishlatiladi: Qorao`zak
Qoraqalpog`istonda yassi jar, tarmoq, pastqam yer, Boshqirdistonda jar (Tosho`zak
jari) shu atama bilan yuritiladi.
O`zan -
daryo vodiysining eng past, suv saytish davrida ham oqim bo`ladigan qismi.
Katta daryolar o`zanining eni yuzlab metrdan bir necha km
gacha yetishi mumkin. Tog`larda o`zan ko`pincha
to`g`ri, qirg`oqlari tik bo`ladi, tekisliklarda esa ilon izi, ayrim joylari
sayoz bo`lib, suvning yuvishi, cho`kindilar yotqizishi natijasida shakli o`zgarib
turadi. Qorg`oqchil o`lkalarda yilning ko`p qismida qurib yotadigan o`zanlar ham
bo`ladi.
O`zbo`y- qattiq jala quyganda va bahorda qor
tez eriganda suv oqadigan quruq o`zan, soy, vodiy, bo`ylama pastlik. Geografik
nomlar tarkibida ham uchraydi. masalan, Kelif O`zbo`yi va h.k.
O`y- jar yer, pastlik yer. O`y-qir, uydim-qir, past-baland, notekis yer. O`yqin
yer - serjar yer.
O`lkashunoslik- mamlakat bir qismi (o`lka), ayrim tabiiy ob’yektlar, shahar yoki biron aholi
punktining asosan mahalliy aholi kuchi bilan har tomonlama o`rganilishi. O`lkashunoslikning
asosiy yo`nalishlari: 1) tabiat va tabiiy ob’ektlarni o`rganish, tabiiy
resurslarni muhofaza qilish va tiklash; 2) xo`jalik yutuqlarini o`rganish; 3)
tarix va madaniyatni o`rganish. O`z o`lkasini bir necha yil davomida muntazam o`rganish
asosida to`plangan materiallar o`lkashunoslik muzeylarini tashkil qilishga
imkon beradi.
O`rmon- asosiy o`simlik turlari bir-biriga yaqin (zich) o`sgan daraxtlardan iborat qalin o`simlik tipi, qalin daraxtzor. O`rmonlarda o`simliklar
bir qancha yaruslar hosil qilib o`sadi. Pastdan yuqoriga tomon birinchi yarusda
mox va lishayniklar o`sadi, so`ngra o`tlar yarusi, keyin bo`talar yarusi, eng yuqorida
daraxtlar yarusi bo`ladi. O`rmonlar cho`llar, tundra va Arktika (Antarktika) mintaqalaridan
boshqa hamma mintaqalarda zonalar hosil qiladi. O`rmonlar daraxt turlariga qarab,
igna bargli, aralash, keng bargli, qattiq
yaltiroq bargli, yil bo`yi yashil, doimiy yashil sernam o`rmonlarga bo`linadi.
Ural, Sibirdagi turkiy xalqlar tillarida o`rmon deganda oq qarag`ay, qora qarag`ay,
kedr, ba’zi joylarda tilog`och o`sadigan qalin
qoramtir igna bargli o`rmonlar tushuniladi.
O`rmon-dasht,
o`rmonli dasht -
o`rmon zonasi bilan dasht zonasi orasida joylashgan tabiat zonasi. O`rmon-dashtda
o`rmonli yerlar bilan dasht yerlar birgalikda uchraydi. Yevropaning ayrim qismida
keng bargli o`rmonlar (dub, juka, shumtol), G`arbiy Sibirda qayin, tog`terak, O`rta
Sibirda, Uzoq Sharqda dauriya tilog`ochi o`rmonlari uchraydi; dashtlarda
xilma-xil o`tlar o`sadi.
O`rmon-tundra,
o`rmonli tundra -
tundra zonasi bilan o`rmon
zonasi orasida joylashgan va o`rmonli yerlar (siyrak o`rmonlar) bilan tundra
birgalikda uchraydigan zona o`rmonlar bo`yi 2-8 m
keladigan qingir-qiyshiq tilog`och, qora qaragay, qayin, archalardan iborat.
O`rta dengiz o`lkasi -O`rta dengiz havzasi, undagi orollar, Yevropa, Osiyo, Afrikaning yon-veridagi qismlarini
o`z ichiga olgan tabiiy o`lka; keng ma’noda - Old Osiyo tog`liklarini ham qamrab
oladi.
O`rta dengiz iqlimi -
yozi quruq va issiq, sishi iliq va seryomg`ir
bo`lgan subtropik iqlim. O`rta dengiz o`lkasining ko`pchilik qismida yozda havoning
o`rtacha harorati 20-25°, qishda 5-12°, yiliga 400-600 (tog`larda 1000) mm yog`in
yog`adi. O`rta dengiz iqlimi O`rta dengiz sohilidan tashqari, 35-40° sh.k.
bilan 30-35° j.k. orasidagi ba’zi joylarda ham uchraydi.
O`rta
Sharq – G`arbiy Osiyoda, Yevropa bilan Pokiston orasidagi hududning
shartli nomi. Ayrim manbalarda O`rta sharq mamlakatlari deganda Eron bilan Afg`oniston
tushuniladi. Chet el manbalarida Yaqin Sharq mamlakatlari ham O`rta sharq
deyiladi.
O`rtalikdagi dengizlar -
quruqlik ichkarisida, materiklar oralig`ida yer po`stining yoriqlari mintaqasida
joylashgan dengizlar; suv tagi reylefi juda notekis bo`ladi - chuqur botiqlar
bilan sayozliklar yonma-yon uchraydi.
O`rtacha harorat -
muayyan vaqtning o`rtacha harorati. Sutkalik o`rtacha harorat sutka davomida to`rt
marta (kechasi soat 1 da, ertalab soat 7 da, kunduzi soat 13 da, kechqurun soat
19 da) o`lchangan haroratni bir-biriga qo`shib, to`rtga taqsimlash yo`li bilan aniqlanadi.
Oylik o`rta charorat oy davomidagi o`rtacha haroratlarni qo`shib, kunlar soniga
taqsimlab chiqariladi. Yillik o`rtacha harorat 12 ta oylik o`rtacha haroratni qo`shib,
12 ga taqsimlash yo`li bilan topiladi. O`rtacha haroratlarni taqqoslash turli
joylarning iqlimini ta’riflashga imkon beradi.
O`r-qir -
yer yuzasi notekis, chuqurlik va qirlar almashinib keladigan joylar.
O`tirma surilma -
qatlamlanmagan suv o`tkazuvchi
jinslarda hosil bo`ladigan surilma. Suvga to`yingan bunday jinslar o`tirib qolib,
doira shaklidagi botiqlar hosil qiladi. Qora dengizning Kavkaz qirg`oqlarida
bunday surilmalar ko`p uchraydi.
